wadzą do tego, że dziecko staje się zdolne do przyjmowania wielu różnych perspektyw, zarówno wobec zewnętrznych przedmiotów, jak i wobec samego siebie. Dobrą analogią są tu specyficzne kulturowo zajęcia, takie jak szachy czy koszykówka. Jest oczywiste, że kultura nie tworzy zdolności poznawczych czy sensomotorycznych jednostki koniecznych do grania w te gry. Jednak nie można w nich osiągnąć biegłości bez pewnego treningu - czasem kilku lat - polegającego na graniu z innymi i doświadczaniu na własnej skórze, które działania są skuteczne, a które nie, oraz jak może zachować się partner w pewnych sytuacjach. Dzieci z gatunku Homo sapiens mają z pewnością bogate dziedzictwo zarówno biologiczne, jak i kulturowe, jednak do wykształcenia pełni zdolności poznawczych potrzeba jeszcze dużo pracy.
Rozdział 7
POZNANIE KULTUROWE
Możemy powiedzieć, że myślenie polega w istocie na operowaniu znakami.
Ludwig Wittgenstein1
Bez istnienia znaków myślenie nie miałoby swej mocy.
Charles Sanders Peirce2
Istnienie inteligencji lub umysłu jest możliwe tylko w kategoriach gestów jako symboli znaczących.
George Herbert Mead3
Myśl nie jest jedynie wyrażona w słowie, lecz spełnia się w słowie.
Lew Wygotski4
Poznanie ludzkie jest specyficzną - w dosłownym znaczeniu - formą poznania naczelnych. Większość naszych umiejętności i naszej wiedzy podzielamy z innymi naczelnymi - dotyczy to zarówno poznawalnego sensomotorycz-nie świata przedmiotów pozostających w relacjach przestrzennych, czasowych, kategorialnych i ilościowych, jak
267
Ludwig Wittgenstein, Niebieski i brązowy zeszyt: szkice do Dociekań filozoficznych, przeł. Adam Lipszyc, Łukasz Sommer, Spacja, Warszawa 1998, s. 29.
Charles Sanders Peirce, cytowany w: Fiebelman J. (red.), An introduction to the philosophy of C.S. Peirce, MIT Press, 1946. s. 218.
George H. Mead, Umysł, osobowość, społeczeństwo, przeł. Zofia Wolińska, PWN, Warszawa 1975, s. 70.
Lew. S. Wygotski, Myślenie i mowa, przeł. E. Flesznerowa i J. Fleszner, PWN, Warszawa 1989, s. 331.