CCI00178

344 Europa XVII'wiek

7.    Jeśli to wszystko zostanie należycie wyczerpane w owej szkole elementarnej, wówczas młodzież, nie tylko ta_: która przejdzie do szkól łacińskich, ale i ta, która rozproszy się w zajęciach praktycznych: rolnictwie, handlu, rzemiośle, nie stanic nigdy wobec niczego tak dalece nic znanego, czego by nie zakosztowała już uprzednio w szkole. Wszystko Więc, czymkolwiek każdy z nich będzie się zajmował w swym zawodzie, co usłyszy w kazaniach czy gclzic indziej lub przeczyta wreszcie w jakichś książkach, będzie tylko obszerniejszym wyjaśnieniem lub szczegółowym rozprowadzeniem poznanych już przedtem rzeczy. I oni sami przekonają się w praktyce, że są rzeczywiście pizygotowani do lepszego rozumienia działania i wydawania sądów o wszystkim.

8.    Do osiągnięcia tego celu wiodą następujące środki:

a)    Ogół uczniów owej szkoły elementarnej, którzy przez sześć lat mają być w niej trzymani przy tych pracach, należy podzielić na sześć klas (o ile możności także rozmieszczonych osobno, aby sobie wzajemnie nic przeszkadzano).

b)    Dla poszczególnych klas należy przygotować specjalnie książki, które by wyczerpywały cały materiał przeznaczony dla tej klasy (z zakresu nauk, moralności i bogobojności) tak, aby uczniowie, jak długo w tych szrankach pozostają,, nic potrzebowali żadnych innych książek, a natomiast z ich pomocą doszli niezawodnie do celu. Książki te mianowicie muszą koniecznie wyczerpywać również cały zakres ojczystego języka, tj. wszelkie nazwy rzeczy, które dzieci stosownie do wieku są zdolne pojąć, oraz najw'ażniejszc i najbardziej używane zwroty mowy.

9.    Stosownie do liczby sześciu klas będzie też sześć takich książek różniących się nic tyle treścią, ile formą. Wszystkie bowiem wszystkim się będą zajmowały, lecz każda poprzednia podawać będzie wiadomości ogólniejsze, bardziej znane i łatwiejsze, następna zaś skieruje umysł ku rzeczom bardziej szczegółowym, mniej znanym i trudniejszym; albo też przyniesie nowy sposób rozważania tych samych rzeczy, który powinien dostarczyć umysłom nowych rozkoszy, jak to niebawem się okaże.

10.    Trzeba przy tym i to mieć na oku, że tutaj musi wszystko być dostosowane do umyslowości dzieci, które z natury swej lgną do tego, co mile, dowcipne i wesołe, a wzdrygają się przed tym, co poważne i surowe. Aby przeto mogły wyuczyć się rzeczy poważnych, które mają im kiedyś poważne oddać usługi, i to nauczyć się łatwo i w przyjemny sposób, należy wszędzie łączyć pożyteczne z przyjemnym, aby w ten sposób owe ponęty stale je pociągały i doprowadzały tam, dokąd chcemy.

11.    Książki szkolne powinny też być zaopatrzone w tytuły pociągające młodzież miłym brzmieniem, a zarazem zręcznie wyrażające całą ich zawartość. Przypuszczam, że zaczerpnie się je z różnych ogródków, rzeczy najmilszych, jakie dzieci posiadają. Ponieważ zaś szkołę porównywa się do ogrodu, niech tedy książka klasy pierwszej nazywa się Violorium, (grządka fiołków), drugiej - Roscirium, (ogród róż), trzeciej Yindarium, (trawnik zielony) itd. [...]

17. Trzecim postulatem będzie łatwa metoda udostępniania tych książek młodzieży. ¹ Jjmujemy ją w następujące zasady:

a) Nic powinno się więcej godzin przeznaczać na naukę publiczną niż cztery: dwie przed, a dwie po południu. Pozostałe mogą być z korzyścią wykorzystane na zajęcia domowe (szczególnie u uboższych) lub na jakieś godziwe rozrywki.

b)    Ranne godziny należy poświęcić na kształcenie umysłu i pamięci, popołudniowe zaś na ćwiczenie ręki i głosu¹⁸.

c)    W rannych przeto godzinach powinien nauczyciel przeczytać wśród ogólnego skupienia przeznaczony na tę godzinę materiał, odczytać go następnie raz jeszcze, a jeśliby wymagał jakichś wyjaśnień, objaśnić go jak najprzystępniej tak, aby nic można go było nic zrozumieć. Następnie powinien kazać samym dzieciom po kolei odczytać go tak, aby równocześnie, gdy jedno z nich będzie czytać głośno i wyraźnie, inne w milczeniu podążały za nim patrząc w swoje książki. Jeśli się to będzie robiło przez pól godziny czy dłużej, zdolniejsi będą już mogli próbować powtórzenia bez książki, a w końcu potrafią to nawet słabsi. Ustępy bowiem będą króciutkie i dostosowane do godzinnego okresu czasu i do dziecięcej zdolności pojmowania.

d)    Należy to lepiej jeszcze utrwalić w godzinach popołudniowych, w których chciałbym, by nic uczono niczego nowego, lecz powtarzano len sam materiał, i to po części przez przepisywanie tychże drukowanych książeczek, po części zaś przez współzawodniczenie w tym, kto prędzej od innych zapamiętał i powtórzy to, co przedtem przerabiano, lub też kto bieglej i ładniej napisze, zaśpiewa, zliczy itd. [...]

19. Niektóre rzeczy bardziej szczegółowe odkładamy na inne czasy. Na razie zachęcamy, aby, o ile niektórzy chłopcy mieliby pracować nad wyuczeniem się języków sąsiednich narodów, stało się to tutaj właśnie około dziesiątego, jedenastego, dwunastego roku życia - mianowicie pomiędzy szkolą elementarną a łacińską. Najdogodniej da się to zrobić, jeśli się ich wyśle tam, gdzie nic ma szkól elementarnych w ojczystym ich języku, lecz w codziennym użyciu jest właśnie język, którego mają się uczyć, i jeżeli książki ze szkoły elementarnej (co do materiału znane im już uprzednio) w tymże nowym języku będą czytali, przepisywali, opanowywali pamięcią i podczas ćwiczeń stamtąd zaczerpniętych przerabiali je ustnie i pisemnie.