CCI00174

336 Europa XVII wiek

e) nie obcinano drzewek czy sadzonek przed szczepieniem, tj. nie odczysz-czano umysłów ze zbędnych zainteresowań, ukracając je należycie karnością i ujmując je w karby porządku.

25. Odtąd więc:

a)    każdy, kogokolwiek odda się do szkoły, powinien przebywać w niej stale;

b)    przystępując do jakiegokolwiek studium, trzeba wpierw przygotować doń umysły uczniów (o czym obszerniej w następnym rozdziale, zasada 2);

c)    należy uczniom usuwać z drogi wszelkie przeszkody.

Bo - jak powiada Seneka - na nic nie przyda się dawanie wskazówek, jeśli nie usuniesz wpierw tego, co jest z nimi sprzeczne. Ale i o tym będzie mowa w następnym rozdziale.

Zasada 4.

NATURA NIE GUBI SIĘ W CHAOSIE SWOICH DZIEL: PRECYZYJNE POSTĘPY CZYNI W KAŻDEJ DZIEDZINIE

26. Na przykład tworząc ptaszka kiedy indziej daje zarys kości, żyl, nerwów, kiedy indziej skrzepią ciało, kiedy indziej znów skórą powleka, a jeszcze w innym czasie przystraja w pióra, w innym znów uczy latać itd. [...]

29.    Podobnie i ogrodnik nic szczepi równocześnie kilku szczepków, lecz każdy z o-sobna. jeden po drugim, aby ani sam nic stracił w tym orientacji, ani nic popsuł działania natury.

30.    Byl przeto chaos w szkołach, które tyle materiału na raz narzucały uczniom.

Na przykład gramatykę łacińską, grecką i retorykę oraz poetykę i czegóż tam

jeszcze nie było. Któż nie wic, że w szkołach klasycznych przez cały dzień, na każdej nieomal godzinie zmienia się materiał lekcji i ćwiczeń? Pytam, i cóż jest chaosem, jeśli lo nic jest chaos prawdziwy? [...]

31.    [...] Ddbajmy o to, by tym, którzy ajmują się gramatyką, nic wchodziła w drogę dialcktyka, ani gdy dialcktyka umysł k lałci, niech zamętu do niej nic wprowadza retoryka, a kiedy zajmujemy się językicr. łacińskim, niccli grecki czeka swej kolei itd. Inaczej wzajem przeszkadzać sobie będą, bo umysł nastawiony na wiele spraw mniej bystry jest wobec każdej z osobna. [...]

32.    Niech więc i w szkole tak będzie, aby uczniowie zajmowali się w danym okresie jednym tylko przedmiotem nauki.

Zasada 5.

NA TURA ROZPOCZYNA KAŻDE SWOJE DZIAŁANIE OD STRONY

WEWNĘTRZNEJ

33.    Na przykład nie tworzy najpierw pazurów ptaka, upierzenia czy skóry, lecz wewnętrzne części, zewnętrzne zaś później, w odpowiednim czasie.

34.    Stąd też ogrodnik nic szczepi zrazów na zewnątrz na korze ani nie umieszcza ich w wierzchnich warstwach drzewa, lecz rozszczepia drzewo pośrodku, poprzez sam rdzeń jego, wpuszcza jak najgłębiej dobrze przystosowany zraz, spojenia zatykając tak szczelnie, by sok nie mógł nigdzie uchodzić, lecz by wciskał się w dolne części zrazu i wszystkie siły swe oddawał na jego odżywienie.

35.    Także i drzewo odżywiane pokarmem w postaci deszczu z nieba lub soków ziemi nie wchłania ich zewnętrzną powloką kory, lecz przyswaja sobie pożywienie porami swych wewnętrznych części. [...]

Tak też jeżeli ten, kto młodzież urabia, zajmie się przede wszystkim korzeniem wiedzy, to jest umysłem, wówczas z łatwością siła żywotna przejdzie i do pnia, to jest pamięci, i zjawią się wreszcie kwiaty i owoce: doskonale władanie mową i praktyczne przygotowanie rzeczowe.

36.    Błądzą pod tym względem nauczyciele, którzy chcą zbyć kształcenie powierzonej sobie młodzieży stałym dyktowaniem i nauką pamięciową bez dokładnego wyjaśniania rzeczy. Tak samo i ci, którzy chcąc rzecz wyjaśnić nie wiedzą, jak to uczynić, tj. w jaki sposób należy korzeń ostrożnie odsłonić i zaszczepić pędy nauki. Toż oni podobnie męczą młodzież, jak gdyby ktoś do rozłupania rośliny zamiast noża użył kija czy kafaru.

37.    Toteż odtąd:

a)    najpierw należy przysposobić zdolność pojmowania rzeczy, na drugim miejscu pamięć, a na trzecim dopiero język i rękę;

b)    nauczyciel powinien brać pod uwagę wszelkie drogi zmierzające do rozwinięcia umysłu i używać ich odpowiednio do okoliczności (śledzić zaś drogi te będziemy w następnym rozdziale).

Zasada 6.

NATURA TWORZĄC WYCHODZI ZAWSZE

OD NAJOGÓLNIEJSZYCH ZARYSÓW, A KOŃCZY NA SZCZEGÓŁACH

38.    Na przykład chcąc z jaja wywieść ptaka nic tworzy najpierw ani nic kształtuje głowy czy oka, pióra albo pazura, lecz całość jaja ogrzewa, a pod działaniem ciepła w ruch ją wprawiając przeprowadza żyły poprzez całość tak, że powstaje już jakby slaby zarys ptaszęcia (z czego mianowicie ma powstać głowa, z czego zaś skrzydła, nogi itd.), a wtedy dopiero z wolna wyrabiają się poszczególne części aż do ukończenia całości.

39.    Naśladując to architekt najpierw albo w myśli tworzy sobie ogólny obraz budowy, albo rysuje szkic na papierze, albo nawet sporządza drewniany model i podług tego zakłada fundamenty, następnie wznosi ściany, wreszcie wiąże je dachem. I wtedy dopiero przystępuje do pracy nad owymi drobniejszymi szczegółami, które mają wykończyć całość domu, jak drzwi, okna, schody. Na końcu zaś dodaje ozdoby: malowidła, rzeźby, kobierce itp. [...]

42. Podobnie też i ogrodnik bierze najogólniejszy tylko obraz drzewa, to jest zraz, a ile ma on oczek, tyle potem wyrosnąć może głównych rozgałęzień.

?.2 — Źródła do dziejów wychowania