woloszyn4

336 Europa XVII wiek

e) nie obcinano drzewek czy sadzonek przed szczepieniem, tj. nie odczysz-czano umysłów ze zbędnych zainteresowań, ukracając je należycie karnością i ujmując je w karby porządku.

25. Odtąd więc:

a)    każdy, kogokolwiek odda się do szkoły, powinien przebywać w niej stałe;

b)    przystępując do jakiegokolwiek studium, trzeba wpierw przygotować doń umysły uczniów' (o czym obszerniej w następnym rozdziale, zasada 2);

c)    należ}' uczniom usuwać z drogi wszelkie przeszkody.

Bo - jak powiada Seneka - na nic nie przyda się dawanie wskazówek, jeśli nie usuniesz wpierw tego, co jest z nimi sprzeczne. Ale i o tym będzie mowa w następnym rozdziale.

Zasada 4.

NATURA NIE GUBI SIĘ W CHAOSIE SWOICH DZIEŁ: PRECYZYJNE POSTĘPY CZYNI W KAŻDEJ DZIEDZINIE

26. Na przykład tworząc ptaszka kiedy indziej daje zarys kości, żył, nerwów, kiedy indziej skrzepią ciało, kiedy indziej znów skórą powleka, a jeszcze w innym czasie przystraja w pióra, w innym znów uczy-latać itd. [...]

29.    Podobnie i ogrodnik nie szczepi równocześnie kilku szczepków, lecz każdy z o-sobna, jeden po drugim, aby ani sam nie stracił w tym orientacji, ani nie popsuł działania natury'.

30.    Był przeto chaos w szkołach, które tyle materiału na raz narzucały uczniom.

Na przykład gramatykę łacińską, grecką i retorykę oraz poetykę i czegóż tam

jeszcze nie było. Któż nie wie, że w szkołach klasycznych przez cały dzień, na każdej nieomal godzinie zmienia się materiał lekcji i ćwiczeń? Pytam, i cóż jest chaosem, jeśli to nie jest chaos prawdziwy? [...]

31.    [...] Ddbajmy o to, by tym, którzy' zajmują się gramatyką, nie wchodziła w drogę dialektyka, ani gdy dialektyka umysł kształci, niech zamętu do niej nic wprowadza retoryka, a kiedy zajmujemy się językiem łacińskim, niech grecki czeka swej kolei itd. Inaczej wzajem przeszkadzać sobie będą, bo umysł nastawiony na wiele spraw mniej bystry'jest w'obec każdej z osobna. [...]

32.    Niech więc i w szkole tak będzie, aby uczniowie zajmowali się w danym okresie jednym tylko przedmiotem nauki.

Zasada 5.

NATURA ROZPOCZYNA KAŻDE SWOJE DZIAŁANIE OD STRONY

WEWNĘTRZNEJ

33.    Na przy kład nie tworzy najpierw pazurów ptaka, upierzenia czy’ skóry', lecz wewnętrzne części, zewnętrzne zaś później, w odpowiednim czasie.

34.    Stąd też ogrodnik nie szczepi zrazów' na zewnątrz na korze ani nie umieszcza