DSC01439

282

O, rzadki darze przedziwnej wymowy...

Język i styl językowy

Tak jak w różny sposób np. się ubieramy, tak też w różny sposób wypowiadamy się w języku. Mówimy czasem, że ktoś ma określony „styl ubierania się" To samo możemy powiedzieć o czyimś stylu mówienia, a jeszcze częściej - pisania. W tym znaczeniu styl to „sposób" -ubierania się, mówienia, pisania. Czym jest ten „sposób"? Na to pytanie spróbujemy odpowiedzieć na tej lekcji, korzystając z literackiego przykładu autorstwa Ignacego Krasickiego.

POJĘCIE STYLU JĘZYKOWEGO Styl językowy jest sposobem kształtowania wypowiedzi polegającym na wyborze odpowiednich środków z sytemu języka i ich wza-. jemnym powiązaniu ze sobą. Jeżeli porównać styl językowy do stylu ubierania się. to system języka jest szafą, z której wybieramy odpowiednie „ubrania”: słowa, zwroty, konstruk-I qe gramatyczne i znaczeniowe, a następnie dobieramy je tak, by odpowiednio, czyli zgodnie z naszym celem, wypowiedzieć się (tak jak łączymy stroje, by odpowiednio wyglądać). Dziedzina językoznawstwa, która bada style wypowiedzi, to stylistyka.

RODZAJE STYLÓW

Styl językowy, tak jak styl ubierania się, moie być albo bardziej indywidualny, albo bardziej typowy. W stylu bowiem z jednej strony wyraża się indywidualna osobowość osoby mówiącej (piszącej), z drugiej , zaś - jej podporządkowanie społecznym ; zwyczajom i schematom językowym. Każdy ¹

styl znajduje się zatem na skali pomiędzy indywidualnością a typowością. Styl indywidualny cechuje się niepowtarzalnością, od-rębnością od innych stylów, oryginalnością użycia środków językowych. Styl typowy obejmuje powtarzalne, stałe i określone wzorce doboru elementów języka dla celów sformułowania wypowiedzi.

Wyraźne, indywidualne style językowe mają zwykle charakter artystyczny, tzn. cechują się niezwykłością, niepowtarzalnością, a zarazem wymagają kreatywności i wyjątkowych umie- j jętności językowych. Ale styl artystyczny mo że być także typowy - kiedy realizuje środki I językowe typowe dla określonego kierunku artystycznego. Wypowiedź nasycona zdrob I nieniami i wyrażeniami nacechowanymi I emocjonalnie stanowi przykład typowego sty I lu sentymentalnego. Style użytkowe są zuykir I typowe, ale także one mogą mieć cechy indy j widualne, zwłaszcza np. styl publicyitytzny czy retoryczny, w którym może ujawnić $ j indywidualność dziennikarza czy nuhwy. i

TYPOWO#

INDYWIDUALIZM

OiWIfiC

r

Wbfljn*

_ obiadowanie Stylu biblijnego

archaizacja - nailłdomflŃ języka dawnego z punktu widzenia nadawcy

diaMrtyzacja

-ftrfidowrfc

jw*»

regionalnego, dialektu, gwary

ityftacta środowiskowa - nafladowmie języka okreftjnydt irodowisk {potocznych

STYLIZACJE

Zabiegi językowe służące naśladowaniu określonego stylu określamy mianem stylizacji. Polega ona na takim doborze środków językowych, aby kształt wypowiedzi przypominał konkretny, znany nam, rozpoznawalny styL W stylizacji niezwykle ważny jest więc wybór najbardziej charakterystycznych dla naśladowanego stylu środków i ich umiejętne użycie w wypowiedzi.

| Możemy wyróżnić kilka rodzajów stylizacji -l patiz: wykres u góry strony.

Stylizaqe można także podzielić ze względu na stosunek do naśladowanego wzorca. Przy zastosowaniu tego kryterium wyróżniamy następujące rodzaje stylizacji:

PASTISZ - stylizacja polegająca na naśladowaniu stylu określonego dzieła, autora lub kierunku literackiego. Pastisz uwyraźnia cechy podrabianej stylistyki, jego celem jest zwykle żart o neutralnym lub życzliwym nacechowaniu wobec pierwowzoru.

PARODIA - naśladowanie określonego gatunku, stylu lub utworu, polegające na karykaturalnym wyjaskrawieniu jego cech albo pozbawieniu go właściwych mu kontekstów lub funkcji. Parodia ma zwykle charakter ironiczny, satyryczny oraz krytyczny wobec swego pierwowzoru.

TR AWESTACJA - odmiana parodii; parafraza utworu o podniosłym stylu i poważnej tematyce, której celem jest degradacja pierwowzoru. Polega zwykle na obniżeniu rangi sty- j listycznej utworu (zastąpienie stylu wysokiego stylem niskim, a nawet wulgarnym) i wagi j tematyki (z poważnej na komiczną).

WPROWADZENIE DO ANALIZY Zagadnieniom stylu przyjrzymy się na literackim przykładzie - fragmencie poematu Ignacego Krasickiego. Monoehomodm. czyti Wojna mnichów powstała pomiędzy 1776 a 1778 ł Według literackiej legendy Krasicki napisał ją w Poczdamie, w apartamencie Woltera znanego z niechęci do stylu żyda. poziomu umysłowego i poglądów społecznych ówczesnego kłem. Utwór ten jest uznawany za najbardziej udany poemat heroikomiczny Jcsięda poetów' i szczytowe osiągnięcie polskiej literatury w tym gatunku.

Monoduonadda w sześciu pieśniach opowiada

0    sporze pomiędzy dwoma klasztorami w małym polskim miasteczku w czasach współczesnych Krasickiemu. Debata teologiczna pomiędzy zakonnikami przeradza się w akcji poematu w prawdziwą bójkę. Poniżej prezentujemy fragmenty 1 pieśni. Narrator opisuje klasztor; w którym rozpoczyna się akcja - .rozkoszne siedlisko świętych próżniaków" -

1    zburzenie jego spokoju przez boginię niezgody. tę samą. która wywołała wojnę trojańską opisaną w Madzie Homera.

Cały utwór wyraźnie nawiązuje do Iliady. zarówno pod względem stylistyki, jak i treści. Autor posługuje się wierszowaną formą, stylem wysokim, porównaniami homeryckimi, by przedstawić losy wyjątkowych bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych.

Z tą tylko różnicą, że d bohaterowie to gnuśni zakonnicy, prowadzący pseudouczoną debatę. która rychło przeradza się w karczemną awanturę.