54 (246)

ANALIZA TEMATU

Temat: Język i styl dzieła epickiego.

Zanalizuj na wybranym przykładzie.

Tematy na egzamin ustny z języka polskiego powinny reprezentować trzy grupy. Pierwsza z nich odnosi się wyłącznie do literatury, druga do korespondencji sztuk (literatura w różnych związkach, np. z muzyką, malarstwem, filmem itd.), trzecia - do szeroko rozumianych zagadnień języka. W potocznym odczuciu te ostatnie wydają się najmniej atrakcyjne, co jednak należy uznać za niesłuszne. Oto kilka argumentów:

►►Tematy z zakresu nauki o języku pozwalają na wykazanie się przez maturzystę samodzielnością, gdyż, jak wiadomo, zagadnieniom z tego zakresu zwykło się poświęcać w szkole bardzo mato czasu. Aby kompetentnie zanalizować język jakiejś wypowiedzi, trzeba usystematyzować swoją wiedzę o gramatyce, a niejednokrotnie ją poszerzyć.

►►Nauka o języku jest, jak na humanistykę, dość konkretna i ścisła. Posłużenie się jej narzędziami daje wrażenie kompetencji.

►►Analiza języka utworu może być równie eru-dycyjna jak w przypadku tematów z innych grup. Wyniki badania są atrakcyjne w prezentacji. wyraziste. Szczególnie ciekawe w odbiorze mogą okazać się ich konteksty kulturowe.

One właśnie mogą być punktem wyjścia do stworzenia prezentacji multimedialnej.

Z wielu możliwych dziel proponuję zająć się Lalką Bolesława Prusa. Temat takiej prezentacji brzmiałby: Język i styl Lalki Bolesława Prusa i na pierwszy rzut oka mógłby wydawać się zbyt pracochłonny i zbyt... nudny. Wystarczy jednak ponownie przeczytać kilka pierwszych rozdziałów utworu, by się przekonać, że dostarczają one tak dużo ciekawego materiału do opracowania, by nie martwić się o powodzenie przedsięwzięcia.

Porady:

1. Przed przystąpieniem do lektury i analizy tekstu przypomnij sobie, że:

a.    Lalka powstała w pozytywizmie i bitniejszym w literaturze polskiej przykładem powieści realistycznej.

b.    Dzieła realistyczne pokazywały świat współczesny z punktu widzenia przeciętnego obserwatora.

c.    Przedstawiały życie człowieka w jego społecznym i historycznym środowisku zgodnie z prawami, które rządzą rzeczywistością.

Prus starał się realizować postulaty stawiane literaturze w tym okresie. Nie kreował rzeczywistości, ale ją „naśladował”, także na poziomie języka.

2. Wybierając materiał z tekstu, oddziel język narracji od języka bohaterów.

3.    Podstawowe tworzywo narracji to polszczyzna obiegowa II potowy XIX w., co wynika z podpunktu b) w punkcie 1. Żeby uchwycić całe jego bogactwo, zwracaj uwagę na różnorodność opisywanych osób, miejsc i wydarzeń.

4.    Znacznie prościej badać język bohaterów, już choćby dlatego, że dialogi w Lalce przeważają nad monologiem

narracyjnym. Wybierz przedstawicieli różnych klas, by pokazać, jak Prus oddawał różnice społeczne w ówczesnej polsz-czyźnie. Wypowiedzi głównych bohaterów pozwolą zilustrować, w jaki sposób autor indywidualizował język postaci.

5. Interesujących cytatów znajdziesz taką obfitość, że ich przepisywanie tuż po zlokalizowaniu nie miałoby sensu. Lepiej zaznaczaj je w książce samoprzylepnymi karteczkami, na których zapiszesz, kto mówi, ewentualnie dodając krótki komentarz. Na początek chodzi o zauważenie spraw najoczywistszych: długich lub krótkich zdań, stów niezwykłych lub przeciwnie - potocznych, przenośni, ironii itp. Możesz pomóc sobie pytaniami: Skąd wynikają różnice w narracji? Jakie jest ukształtowanie językowe fragmentu? Ja-cechy wypowiedzi powodują, że bohaterowie mówią inaczej?

6. Dokonaj selekcji materiału. W Lalce jest wielu bohaterów i wiele stylów narracji. Musisz wybrać najbardziej reprezentatywne i wyraziste przykłady (np. zabawne, dosadne, które można zilustrować slajdem itd.). Zrezygnuj z cytatów przytaczanych w opracowaniach, zastąp je wyszukanymi przez siebie (to naprawdę nie sprawi Ci kłopotu). Pamiętaj, że na ich przedstawienie wraz z komentarzem masz niewiele czasu!

7. Wybrane cytaty umieść na planszach lub slajdach. Na każdym zaznacz źródło (tom, rozdział lub strona).