70 (180)

ANALIZA TEMATU MATURY USTNEJ

Rzecki (Bronisław Pawlik) i Wokulski (Jerzy Kamas), serial TVP Lalka, reż. Ryszard Ber

i konfrontuje go z wartościami wcześniej przez bohatera odrzuconymi. Podróż do Europy z Sa-beth - mtodą, zafascynowaną sztuką śródziemnomorską dziewczyną - jest dla bohatera zupełnie nowym doświadczeniem. Kreacja bohatera w książce Frischa to współczesna wersja wielu kulturowych motywów (mit o Edypie, Odyseusz - homo viator, Dedal - Ikar), ale nie tylko. Tworząc postać Fabera, pisarz połączył kulturowe archetypy z modelem człowieka XX wieku, oderwanego od korzeni i pozbawionego duchowej przestrzeni istnienia Powieść ma cechy charakterystyczne dla utworów parabolicznych.

WNIOSEK: Kreacja bohaterów w analizowanych utworach jest zróżnicowana i służy zarówno charakterystyce współczesnego im świata, jak i określonym celom moralizatorskim. Wszystkie omawiane postacie są aktywne, mają wptyw na przebieg zdarzeń w powieściach. Niektóre noszą znaczące nazwiska: Doświadczyński, Raskolnikow, Faber, ale charakteryzowane są także w sposób bezpośredni. Spośród nich bohaterem wzorem osobowym jest Mikołaj Doświadczyński. Inni to wyraźne charaktery, postacie zindywidualizowane, prawdopodobne, ale jednocześnie egzemplifi-kacje określonych idei.

3. Motyw przemiany bohaterów i jego funkcja w utworach.

A) Motyw przemiany Mikołaja Doświadczyń-skiego z powieści Ignacego Krasickiego tączy się z pobytem bohatera na utopijnej wyspie Nipu (księga II). Czas tam spędzony byl dla zdemoralizowanego Mikołaja swoistą pokutą, reedukacją „dzikiego” Europejczyka, który poznając nipuański świat, uczył się odpowiedzialności, pracy, samodzielności, praktykowania podstawowych cnót: miłości, zgody i sprawiedliwości. Porównując swoje szlacheckie wychowanie z nipuańską utopią nieskażoną europejską cywilizacją, Mikołaj zmienia się. dojrzewa, edukuje. W księdze III powieści Doświadczyński musi skonfrontować utopijne ideały z polską rzeczywistością. Ta księga potwierdza głęboką przemianę bohatera i jej konsekwencje.

Motyw przemiany bohatera byt typowy dla literatury dydaktycznej oświecenia. Stal się środkiem perswazji społecznej, przybliżał odbiorcy postulowany wzorzec osobowy i sugerował drogi właściwego postępowania.

B) Zbrodnia i kara to powieść polifoniczna (wielogłosowa), w której skonfrontowane są rozmaite światopoglądy i sprzeczne idee a „temat jest rozpisany na wiele głosów” w sposób nietypowy dla pozytywistycznych „powieści z tezą”. Dopiero w Epilogu, dzięki ukazaniu przemiany bohatera, Dostojewski wskazał czytelnikowi określone wartości - w czasie zesłania na Syberię Raskolnikow weryfikuje i odrzuca swoje wcześniejsze poglądy usprawiedliwiające zabójstwo.

W duchowej przemianie bohatera katorga nie odgrywa wielkiej roli. Odrodzenie Rodiona (po-

Przemiana bohatera jest motywem często występującym w utworach parabolicznych i służy także uniwersalizacji postaw bohaterów.

równane do wskrzeszenia Łazarza) to zastuga Soni. jej miłości, bezgranicznej wiary w Chrystusowe miłosierdzie. Scenę „uzdrowienia” Ra-skolnikowa poprzedza symboliczny sen bohatera

0 świecie dotkniętym zarazą i choroba Soni. Przemiana bohatera łączy się z aktem laski: nie wiedział, jak to się stato, lecz nagle coś jakby go poderwało i rzuciło do jej stóp.

Motyw przemiany Raskolnikowa służy konfrontacji „prawd rozumu" i „prawd serca", ilustracji problemu moralnego upadku bohatera

1 jego „zmartwychwstania”. Dostojewski jako pisarz moralista jednoznacznie wybiera ściśle określony światopogląd, którego fundamentem byty „prawdy Chrystusa", nie zaś świecka mądrość reprezentowana przez Rodiona.

C) Marlow. bohater Jądra ciemności w czasie podróży do Konga skonfrontował dwa obrazy Kurtza - „wybitnego człowieka” i „bezwzględnego mordercy”. Przemiana Kurtza miała miejsce w czasie pobytu bohatera w Afryce. Trudno wskazać jeden konkretny moment jego metamorfozy: wyjechał do Konga jako idealista, wysłannik litości, nauki i postępu.

0 jego działalności niewiele wiemy. Bohater pozwolił, aby zło rozsadziło cywilizacyjne granice i jego wnętrze stało się puste, a on zajął wysokie miejsce wśród szatanów.

Conrad na przykładzie przemiany Kurtza pokazał, że zto zniewala nie tylko ludzi słabych. a zasady to tylko nabytki, stroje, ozdobne łachmany, które opadną przy pierwszym porządnym wstrząsie. Kreacja Kurtza to polemiczna wobec Fiodora Dostojewskiego koncepcja istnienia człowieka w świecie.

D) Powieść Maksa Frischa ma dwudzielną kompozycję. Część II zapisków Fabera pokazuje przemianę bohatera. Podróż po Europie w towarzystwie spotkanej na statku Sabeth (okazuje się ona nieznaną córką bohatera) stata się dla inżyniera racjonalisty nie tylko formą poznania śródziemnomorskiej tradycji, ale przede wszystkim pozwoliła Faberowi odkryć wtasne emocje i nieznane wartości Przemiana bohatera to nie tylko motyw stużący jego dwoistej charakterystyce i wyznaczeniu dwóch różnych etapów życia. Ma ona także odbicie w zróżnicowaniu warstwy stylistyczno-językowej utworu. Relacja Waltera Fabera zmienia się w trakcie jego podróży. Jako inżynier i technokrata posługuje się stylem powściągliwym

1 sformalizowanym (wiele terminów, schematyczne struktury składniowe), zaś zakochany stosuje wiele poetyzmów, wyrazów nacechowanych emocjonalnie, nasyca opisy zmysłowością i plastycznością.

Przemiana bohatera jest motywem często występującym w utworach parabolicznych i służy także uniwersalizacji postaw bohaterów