86 (131)

ANALIZA TEMATU MATURY

■ Marek Kondrat (AA) i Zbigniew Zamachowski (XX) w Emigrantach w reż. Kazimierza Kutza

przez tradycyjne pojęcia literatury, poszukiwanie nowych, innych od dotychczasowych artystycznych rozwiązań.

2. Teza: XX wiek charakteryzuje się ogromną różnorodnością form i kierunków literackich. Istnieją wciąż tendencje realistyczno-natu-ralistyczne, ale szczególnie rozwija się wewnętrznie zróżnicowana dramaturgia awangardowa, w której gra z tradycją rozgrywa się na wielu poziomach dzieła, a wyznaczniki awangardowości mogą być bardzo różne.

3. Definicje pojęć wykorzystanych w prezentacji.

Awangarda - zbiorowa nazwa XX-wiecznych

kierunków artystycznych, których programy i realizacja wyrosty ze sprzeciwu wobec sztuki zastanej, odrzucenia wcześniejszych konwencji i poszukiwania nowych środków artystycznego przekazu.

Mimetyzm - tendencja w sztuce charakteryzująca się naśladowaniem rzeczywistości zgodnie z zasadą prawdopodobieństwa i typowości; nie oznacza jednak odwzorowania, lecz stworzenie nowej literackiej rzeczywistości.

Oniryczność - sposób kreacji świata przedstawionego w dziele, wedtug regut „techniki snu" - na wzór marzenia sennego - uwzględniający swoistą logikę snu, zacieranie granic między snem a jawą, niespodziewane skojarzenia, plastyczność obrazu.

Groteska - termin wieloznaczny, oznacza między innymi kategorię estetyczną określającą charakter dzieła o następujących właściwościach: upodobanie do form osobliwych, zdeformowanych, absurdalnych: przemieszanie różnych pierwiastków (komizmu i tragizmu, patosu i potoczności); lekceważenie panujących konwencji i form; może oznaczać także gatunek literacki.

Tragifarsa - gatunek dramatyczny, odmiana komedii łącząca elementy farsowe z problematyką społeczno-obyczajową.

Kreacjonizm - tendencja w sztuce charakteryzująca się taką konstrukcją dzielą, w obrębie której świat przedstawiony nie może być traktowany jako odbicie rzeczywistości, ale jako mniej lub bardziej swobodny wytwór wyobraźni.

Dzieło otwarte - utwory sztuki współczesnej, które nie mają z góry określonych kształtów i znaczeń, zyskują je zaś dopiero w trakcie wykonania lub lektury; kategorię tę wprowadzi! Umberto Eco.

Teatr absurdu - jeden z głównych kierunków we współczesnym dramacie i teatrze posługujący się groteską i parodią: realistycznie zarysowana akcja staje się pretekstem do rozwoju niezwykłych wydarzeń (aie nie fantastycznych), działania bohaterów pozbawione są motywacji psychologicznej, a ich język cechuje świadoma banalność i schematyczność.

Parodia - najbardziej wyrazista odmiana stylizacji, wypowiedź naśladująca cudzy styl w celu jego ośmieszenia, bywa literacką zabawą, ale najczęściej stanowi formę rozrachunku z ustalonymi konwencjami literackimi.

Weryzm - włoska nazwa naturalizmu w sztuce i literaturze końca XIX wieku (werystyczny - prawdziwy, wierny rzeczywistości).

Czarny humor - odmiana komizmu, w której efekty absurdalne kojarzą się z elementami grozy, makabry, obrzydliwości; polega na przedstawieniu motywów budzących strach i odrazę w sposób niewinny, zabawny.

ROZWINIĘCIE TEMATU

1. „Świat na opak” w parodii XIX-wiecznego dramatu mieszczańskiego - W matym dworku S.l. Witkiewicza.

Wypowiedzi postaci sugerują odbiorcy, że rzeczywistość kreowana w dramacie jest czystą fikcją. literaturą: Zróbmy normalną ekspozycję, uznajmy wszystko za dramat, za początek dramatu (Nibek).

W przeciwieństwie do sztuki Tadeusza Rittne-ra W mafym domku (1904) - realistyczno--psychoiogicznego studium zdrady utwór Witkacego jest tragikomiczną opowieścią o duchach

Świat przedstawiony w dramacie charakteryzuje nieprawdopodobieństwo zdarzeń i brak psychologicznej motywacji działań bohaterów (np. zmarta żona i matka powraca do życia i opowiada o swoich romansach, podaje wtasną wersję śmierci, bawi się z córkami, je śniadanie, pije wódkę).

Groteskowość i absurdalność świata podkreśla nazewnictwo: Dyapanazy Nibek Anastazja Nibek, Jęzory Pasiukowski zwany Je-ziem. a także połączenie tragicznych wydarzeń z komizmem postaci i sztucznością języka.

Miejsce akcji (Koztowice w Sandomierskiem) - tradycyjny, ziemiański dworek kontrastuje z absurdalnością wydarzeń (Nibek odbiera sobie życie w chwili, kiedy „zboże jest po 162”),

Rozmowy bohaterów, choć dotyczą nieprawdopodobnych przeszłych wydarzeń.

prowadzone są w sposób racjonalny, logiczny i służą pogodzeniu męża z kochankami (Koz-droń, Jęzory).

Zaskakujący jest finał dramatu - matka jako Widmo, zobaczywszy catą ohydę życia w dworku, woli zabrać córki ze sobą na tamten świat; ostatnia scena ma charakter mimiczny - otrute dziewczynki wstają jak automaty i wychodzą z rodzicami.