88 (123)

ANALIZA TEMATU MATURY USTNEJ

Początkowe sceny dramatu sugerują konwencję komedii, farsy, od aktu drugiego rozpoczyna się tragedia - utwór kończy się śmiercią Artura.

W Tangu Mrożek, wykorzystując tradycję dramatu realistycznego i nawiązując do tradycji (Szekspir, Wyspiański, Zapolska, Witkacy, Gombrowicz), tworzy groteskową, absurdalną rzeczywistość. Jej kreacji stużą kontrasty (Edek -Artur, język i strój babci Eleonory), wyrazista akcja prowadząca do absurdalnej śmierci Artura, język bohaterów („śmietnik”).

Znaki i symbole zaczerpnięte z tradycji (bunt Artura, taniec, ślub) ulegają degradacji i profanacji.

Groteskowej kreacji świata stużą także: nieadekwatność sytuacji i wypowiedzi postaci (sytuacja poważna, a dialogi komiczne lub na odwrót), zderzenie stylów wysokiego i potocznego (Stomil się zapiął. Nowe życie przed nami).

■ Zbigniew Zamachowski jako Bohater w Kartotece, reż. Kazimierz Kutz

(Teatr Narodowy - fot. S. Okotowicz)

Utwór Mrożka można odczytywać na wiele sposobów, np. jako dramat rodzinny, polityczny, polemikę z romantyzmem, utwór katastroficzny.

WNIOSEK: Tango to przykład współczesnej tragifarsy rodzinnej (mimo twierdzenia Stomila. że Dzisiaj tylko farsa jest możliwa). Śmierć bohatera w finale dramatu, choć nawiązuje do tragedii, petni inne funkcje - nie oczyszcza, nie wzrusza, jest groteskowa. Awangardowość Tanga polega na wykorzystaniu w utworze elementów tradycji literackiej, stworzeniu klasycznego pod względem przebiegu akcji i kreacji postaci dramatu, aby inaczej niż w utworach Becketta pokazać, że absurd nie wynika z nieobecności w świecie metafizyki, Boga. ale z systemów stworzonych przez człowieka 4. Pułapka T. Różewicza jako przykład awangardowego dramatu realistyczno-poetyckiego.

Utwór potwierdza fascynację Różewicza dziełem i biografią Franza Kafki i łączy dwa motywy konfliktu między ojcem a synem i obrazu wyalie

nowanego artysty XX wieku. Pisarz nie uchyla życiowych kategorii, nie wytącza ze swego dzieła przestrzeni historii.

Dramat charakteryzuje wielość czasów i przestrzeni, unieważniony zostaje linearny porządek zdarzeń, epizody z biografii Kafki są przetasowane.

Putapka sktada się z 14 obrazów, a strukturę świata przedstawionego charakteryzuje symulta-nizm. czyli przedstawianie równoległych wątków akcji (tzw. wielość rzeczywistości) oraz wprowadzenie tzw. teatru wewnętrznego Franza (subiektywnych wizji bohatera).

Ważną rolę w dramacie odgrywają rozwiązania plastyczne: ruchome elementy scenografii, mur, czarna ściana z furtką będąca też Ścianą Śmierci; podkreślają one wielość czasów i przestrzeni.

Utwór charakteryzują rozbudowane didaskalia (niekiedy o cechach epickich) i indywidualizacja języka bohaterów, struktura wielu wypowiedzi zbliża się do form poetyckich.

Od pierwszego do ostatniego obrazu dramatu na scenie występuje „duszyczka Franza" - maty chłopiec w białym ubranku (animula), postać o charakterze symbolicznym.

W didaskaliach na końcu Pułapki wszyscy aktorzy zostają przez Oprawców wepchnięci do bydlęcego wagonu, w ten sposób zostaje zniesiona granica między „ludźmi” a „aktorami", między „życiem” a „teatrem", wszyscy znajdują się „pod ścianą", która się za nimi zamyka.

WNIOSEK: Inaczej niż Beckett, który świadomie usuną) ze swego utworu czas historyczny. Różewicz łączy uwikłanie człowieka w pułapkę historii ze zniewoleniem przez biologię Wprowadza do dzieła „teatr wewnętrzny” Franza K„ zbliżając dramat do poezji. Mimo poetyckości dramatycznej wizji Różewicz nie rezygnuje z groteski, jej obecność w utworze podkreślają choćby motywy pożerania mięsa przez ojca, złotych zębów Felice (szczegółowo opisywanych w didaskaliach) czy też kupowanie szafy w Obrazie IV

PODSUMOWANIE

Cztery analizowane utwory to odmiany współczesnego dramatu awangardowego.

Potwierdzają charakterystyczne dla sztuki XX wieku poszukiwania nowych rozwiązań formalno-estetycznych, odejście od mimety-zmu ku kreacjonizmowi

Popularną formą dramatu awangardowego jest groteska, której cechy znajdziemy we wszystkich analizowanych przykładach. Różnią się one jednak wizją świata, konstrukcją czasu i przestrzeni, kreacją bohaterów, kompozycją, językiem, a także stosunkiem do tradycji kulturowej.

Pokazaliśmy Ci jedną z możliwych wersji rozwinięcia tematu o odmianach współczesnego dramatu awangardowego, wybraliśmy utwory spoza kanonu lektur i obowiązkowy dramat (Tango). Nie uwzględniliśmy w wyborze dzieł Witolda Gombrowicza czy Eugenea Ionesco - na pewno analiza ich utworów pozwoliłaby rozwinąć problem w inny sposób.

Twórczość przywołanych w prezentacji autorów jest bogata i interesująca, dlatego Twoja realizacja tematu mogłaby opierać się na innym zestawie ich dzieł - przykładowo na następujących utworach: Szewcy Witkacego, Końcówka Becketta, Kartoteka Różewicza, Emigranci Mrożka.

Część druga: pytania komisji (ok. 10 minut)

Pytania egzaminujących mogą dotyczyć doboru literatury podmiotu, np.:

- Dlaczego spośród wielu dramatów współczesnych wybrałeś te wykorzystane w prezentacji?

Odpowiadając na to pytanie, możesz wziąć pod uwagę kryterium subiektywne, na przykład Twoje zainteresowania twórczością określonego dramaturga; może to być też kryterium obiektywne - np. możliwość wykorzystania w prezentacji fragmentów nagranych przedstawień. Zwróć też uwagę na to. że w temacie użyto sformułowania „celowo dobrane przykłady”, a więc analizowane dramaty powinny ilustrować różne tendencje we współczesnej literaturze, pokazywać szerokie rozumienie awangardowości sztuki.

Pytania mogą dotyczyć też opinii na temat dzieł, np.:

- Który z analizowanych przez Ciebie dramatów wydaje Ci się szczególnie nowatorski?

Odpowiedź na to pytanie pozwoli zaprezentować własne zainteresowania i fascynacje literackie Być może za nowatorski uznasz dramat Witkacego, utwór powstał bowiem na długo przed II wojną światową, a reprezentuje bardzo awangardowe rozwiązania teatralne. A może bliski jest Ci dramat człowieka i artysty w Pułapce Różewicza, a za nowatorski uznasz sposób kreacji postaci Franza Kafki?

Egzaminatorów może zainteresować Twoja opinia na temat recepcji sztuki awangardowej z powodu jej elitarności i w czasie rozmowy może paść pytanie:

- W jakim stopniu poszukiwania artystyczne współczesnych twórców są tożsame z potrzebami odbiorców sztuki?

Mimo że od napisania Czekając na Godota minęło już przeszło pół wieku, dramat ten wciąż stawia bliskie współczesnemu człowiekowi pytania o sens egzystencji, o istnienie absolutu. a nasza rzeczywistość coraz bardziej przypomina beckettowską pustkę. Zdeprecjonowane wartości, ascetyzm formy i kreacja bohaterów w Czekając na Godota w sposób uniwersalny wyrażają absurdy naszego czasu, w którym nawet śmierci odjęto wzniosłość.

RENATA OTOLIŃSKA