DSC02262

kiem. Wskaźnik musi być (bowiem — K.Ż.) zjawiskiem lub cechą obserwowalną^m. Również zjawisko wskaźnikowane, czyli zmienna, może być (choć nie musi) zjawiskiem obserwowalnym, np. zdolności nie są zjawiskiem (zmienną) obserwowalnym, ale ich wskaźnik musi być obserwowalny, bo tylko wtedy jest naprawdę wskaźnikiem.

Zmienne, które są konstruktem hipotetycznym stworzonym przez teoretyków, takie jak wymieniane już zdolności, postawy czy aspiracje, nie są obserwowalne i dlatego ich badanie wymaga wyróżnienia wskaźników, które będą obserwowalne.^W badaniach, w których zmienne poddają się bezpośredniej obserwacji nie ma potrzeby wyróżniania wskaźników, bo zmienne te same w sobie są wskaźnikami/J

Wskaźniki, podobnie jak zmienne podlegają klasyfikacji. Najczęściej metodolodzy pedagogiki, psychologii czy socjologii podają trzy typy wskaźników:

1)    empiryczne,

2)    definicyjne,

3)    inferencyjne¹⁷².

S. Sztumski, posiłkując się dorobkiem-S. Nowaka i T. Pawłowskiego, wyszczególnił podobne wskaźniki, z tym, że pierwszy z nich (empiryczny) nazwał wskaźnikiem rzeczowym¹⁷³, choć w istocie oznacza on to samo co wskaźnik empiryczny.

Wskaźniki empiryczne występują wtedy, gdy wskazywane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. Są charakterystyczne dla badań empirycznych, a szczególnie przydatne są w badaniu opinii w różnych sprawach. Pozwalają bowiem na wyeliminowanie zbędnych pytań. Ich podstawową cechą jest łatwa obserwowalność i to nie tylko przez badacza, ale również przez osoby badane.

i Ibid.. 1203.

^,r- Metody badań socjologicznych..., op. ciL, s. 203-205; S. Juszczyk: Metodologiczne pod-stany badań empirycznych w informatyce. Krak...ów 1998, s. 65; M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii..., op. cit, s. 142-147; J. Brzeziński: Elementy metodologii..., op.dL.s.32.    *

^m i. Sztumski: Op. cit., s. 59-60.

Wskaźniki definicyjne mają miejsce wtedy, gdy wynikają z definicji badanego zjawiska czy faktu pedagogicznego. Dochodzi się zatem do nich [...] poprzez rozumową analizę różnych standardów, normatywów, kryteriów itp. określeń, obowiązujących prawnie lub zwyczajowo w danym społeczeństwie lub też w jego poszczególnych środowiskach'¹*. Wśród wskaźników definicyjnych wyróżnia się na ogół dwie ich kategorie:

1.    Wskaźniki, które [...] definiują nam pewne zespoły zjawisk, zdarzeń czy zachowań bezpośrednio obserwowalnych'¹⁶. Odnoszą się one do pewnych aktualnych cech jednostek ludzkich lub grup.

2.    Wskaźniki, które [...] definiują nam dyspozycje do takich badań (bezpośrednio obserwowalnych - K.Ż.) czy występowanie odpowiednich zdarzeń, jeśli dyspozycja znaczy jedynie tyle, co częste pojawianie się czy też pojawianie się w określonych okolicznościach określonej właściwości czy zachowania'¹⁶. Wyrażają one pewne potencjalne możliwości badanych jednostek lub grup aktualizowane w ściśle określonych sytuacjach i warunkach.

Wskaźniki definicyjne są bardzo często stosowane w badaniach pedagogicznych i są dużo bardziej przydatne dla rozwoju pedagogiki jako nauki niż wskaźniki empiryczne.

Wskaźniki inferencyjne odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nieobobserwowalnych, a zatem o ich wystąpieniu wnioskujemy lub domniemamy (czyli istnienie jego inferujemy) z faktu zajścia wskaźnika obserwowalnego. Przykładem takiej sytuacji jest wybór pewnego zachowania jako wskaźnika pewnej cechy psychicznej. Dobieranie wskaźników inferencyjnych do zjawisk nieobserwowal-nych odbywa się najczęściej poprzez odwołanie się do teorii tych zjawisk. Łatwiej bowiem znaleźć wskaźniki dla tych zjawisk odwołując się do odpowiednich teorii niż polegać wyłącznie na własnej

^1.4    Ibid., s. 60.

^1.5    S. Nowak: Studia z metodologii nauk społecznych. Warszawa 1965, S 251. Cyt za: M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii.... op. ciL, s. 145.

"* Ibid.

85