DSC06372 (3)

kiem. Wskaźnik musi być (bowiem - K.Ż.) zjawiskiem lub cechą obserwowalną^V]. Również zjawisko wskaźnikowane, czyli zmienna, może być (choć nie musi) zjawiskiem obserwowalnym, np. zdolno* ści nie są zjawiskiem (zmienną) obserwowalnym, ale ich wskaźnik musi być obserwowalny, bo tylko wtedy jest naprawdę wskaźnikiem.

Zmienne, które są konstruktem hipotetycznym stworzonym przez teoretyków, takie jak wymieniane już zdolności, postawy czy aspiracje, nie są obserwowalne i dlatego ich badanie wymaga wyróżnienia wskaźników, które będą obserwowalne. W badaniach, w których zmienne poddają się bezpośredniej obserwacji nie ma potrzeby wyróżniania wskaźników, bo zmienne te same w sobie są wskaźnl* kami.

Wskaźniki, podobnie jak zmienne podlegają klasyfikacji. Najczęściej metodolodzy pedagogiki, psychologii czy socjologii podają trzy typy wskaźników:

1)    empiryczne,

2)    definicyjne,

3)    inferencyjne¹⁷².

S. Sztumski, posiłkując się dorobkiem S. Nowaka i T. Pawłowskiego, wyszczególnił podobne wskaźniki, z tym, że pierwszy z nich (empiryczny) nazwał wskaźnikiem rzeczowym¹⁷³, choć w istocie oznacza on to samo co wskaźnik empiryczny.

Wskaźniki empiryczne występują wtedy, gdy wskazywane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. Są charakterystyczne dla badań empirycznych, a szczególnie przydatne są w badaniu opinii w różnych sprawach. Pozwalają bowiem na wyeliminowanie zbędnych pytań. Ich podstawową cechą jest łatwa obserwowalność i to nie tylko przez badacza, ale również przez osoby badane.

^1,1 Ibid., s. 203.

^IT! Metody badań socjologicznych..., op. cii., s. 203-205; S. Juszczyk: Metodologiczno podstawy badań empirycznych w informatyce. Krak...ów 1998, s. 65; M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii..., op. cii., s. 142-147; J. Brzeziński: Elementy metodologii..., op. clt., s. 32.

^m J. Sztumski: Op. cit., s. 59-60.