DSCF5421

140

W. Budzyński, W. Szempliński

Żyto łamliwe - Secale fragile, jest jednorocznym gatunkiem dziko rosnącym^ znacznych obszarach stepowych oraz górskich w wielu krajach Azji Środkowej. M_a łamliwą osadkę kłoskową, długie ości i drobne ziarno.

Żyto afrykańskie - Secale africanum, występuje tylko w formie dzikiej w jfjj dniowej Afryce. Odznacza się łamliwą osadką kłosową oraz drobnym ziarnem.

Żyto zwyczajne — Secale cereale, zwane też siewnym, jest gatunkiem, który występuje w formie uprawnej, dzikiej i jako chwast. Wydziela się w nim trzy pod-gatunki: ssp. ancestrale, ssp. segetale i ssp. cereale. Spośród odmian botanicznych należących do ssp. ancestrale dziko rosnące żyto należące do odmiany var. spon-taneum zostało uznane za przodka naszych form uprawnych żyta. Pozostałe dwie odmiany: var. afganicum i var. articulatum są jednorocznymi chwastami o łamliwej osadce kłosowej, towarzyszącymi uprawie innych gatunków zbóż.

Podgatunek ssp. segetale obejmuje dwie odmiany: var. asiaticum i var. subarti1 culatum, które różnią się stopniem łamliwości osadki kłosowej i występują w zasiewach zbóż jako roczne chwasty. Uprawne formy żyta mają niełamliwą osadkę kłosową i należą do podgatunku ssp. cereale, w obrębie którego wyróżnia się odmianę botaniczną var. vulgare. W Polsce wszystkie odmiany rolnicze żyta należą do tego podgatunku.

Rozwój fazowy zbóż opisano w rozdziale 1.3, a schemat ich rozwoju fazowego przedstawiono na rysunku 1.11.

Spośród wszystkich gatunków zbóż żyto ma najlepiej rozwinięty system korzeniowy. Jest to system określany jako wiązkowy. Korzenie przybyszowe żyta mogą sięgać do 120 cm, zarodkowe - nawet do 250 cm w głąb gleby, a 60% masy korzeniowej znajduje się w warstwie ornej do głębokości 30 cm. Korzenie zarodkowe, których żyto wytwarza najczęściej 4, nie obumierają i rozwijają się przez cały okres wegetacji roślin. Korzenie przybyszowe tworzą się w okresie krzewienia z podziemnych węzłów łodygowych, a ich liczba oraz obfitość masy korzeniowej są związane z silnym krzewieniem żyta. Z tych względów tyto sprawniej niż inne zboża pobiera wodę i składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, nawet ze związków trudno dostępnych, co sprawia, że jest ono przydatne do uprawy na glebach lekkich.

W fazie strzelania w źdźbło system korzeniowy żyta rozwija się wolniej niż szybko wydłużające się źdźbła. Z tych względów gwałtowne deszcze lub gradobicia po wykłoszeniu narażają żyto na wylęganie korzeniowe, a nie tylko łodygowe. W późniejszym okresie rozwoju niebezpieczeństwo wylęgania maleje, bowiem system korzeniowy intensywnie się rozrasta, a źdźbła stają się grubsze i sztywniejsze.

Liście żyta są lancetowate, stosunkowo szerokie i długie z wyjątkiem liścia flagowego. Na zewnątrz są gładkie, pokryte woskowym nalotem, przez co przybierają barwę niebieskawozieloną. Pochwy liściowe są otwarte, gładkie, u młodych roślin częściowo owłosione, a ostrogi słabo wykształcone, wąskie, krótkie i nie obejmują źdźbła. Błonkowate języczki mają długość 1-2 mm, są stożkowato zakończone, całobrzegie lub ząbkowane (rys. 1.7).