DSCF6717

Owen C. Smiv / Ki ucn do oznaczania owadów

przedstawiciela rodziny pawicowatych Satumlidae. Porównywalne rozmiary _0sia także: chroniona zmierzchnica truplaglówka Acherontia atropos L, zawisak pli wiec Affhis comoMAs LI zawlsak tawulec Sphtnu Hgustri L. (z rodziny zawisakowatyct Sphingidae).

Większość gatunków ma głowę stosunkowo małą, hlpognatyczną. pokrytą gęsto wioskami i Kiseczkaml oraz przeważnie słabo widoczną (wyjątkiem są tu zawisakowaie) Dobrze wykształcone czułki, niekiedy zgrubiałe (u zawlsakowatych), u nielicznych gatunków krótsze od tułowia (wiele nlesobkówatych Hepialidae), u przeważającej większości są znacznie wydłużone, przekraczając niekiedy rozmiarami (zwłaszcza u samców), nawet kilkakrotnie długość całego ciała (wąsitowate Adelłdae). Czułki są przeważnie nitkowate (np. u sówkowatych Noctuidae I wielu drobnych, tzw. motyli mniszych Microlepldoptera). szczecmiaste (np. u samic miemikowcowatych), buławkowate (u wszystkich tzw. motyli dziennych Rhopalocera), wrzecionowate (np. u przeziemlkowatych Sesiidae), pHkowate, grzebykowate lub pierzaste (np. u samców wielu motyl nocnych, tzw. ciem). Oczy złożone, położone po bokach głowy, są gładkie

tóowfesione Inaogfił bardzo dobrzerozwłniąteiPrzeważnłewystępi^ą dwa przyoczka.

^<‘-fiparat gębowy u zdecydowany większości motyli jest typu ssącego i ma postać płasko-spirainie zwiniętą ssawki, niekiedy częściowo ukrytej pomiędzy nasadami przednich odnóży. W czasie pobierania płynnego pokarmu z wnętrza kwiatu lub z powierzchni liścia (np. nektaru, spadzi, wody) ssawka jest prawie całkowicie rozwinięta, często pośrodku lekko w dół załamana (np. u zawisakowatyeh). Siedzący motyl często wykonuje ruchy zwijania i prostowania ssawki. Dorosłe osobniki wielu motyli nocnych mają silnie zredukowany aparat gębowy i nie pobierają pokarmu (np. brudnicowate, barczatkowate, pawicowatejT^

Jutów jest szeroki i u większości gatunków masywny i przeważnie gęsto pokryty włoskami. Przedtułów w postaci krótkiego pierścienia zrasta ślę z silnie rozwiniętym śród- i zaŁśowiem w jednolitą, masywną i wypukłą puszkę tułowiową. Odnóża wydłużone i cienkie, w spoczynku przeważnie słabo widoczne, kroczne. Pierwsza ich para w niektórych rodzinach motyli dziennych jest Silnie skrócona I ukryta między włoskami tułowia (u modraszkowatych Lycaenłdae i rusałkowych Nymphalidae) lub całkowicie zanikła (u oczennicowatych Satyridae). Na końcu i pośrodku goleni, zwłaszcza tylnej pary. osadzone są kolce i ruchome ostrogi?}

Obie pary skrzydeł są przeważnie dobrze rozwinięte, szerokie, o dużej płaszczyźnie nośnej (zwłaszcza u motyli dziennych i części miemikowcowatych). Niekiedy powierzchnie skrzydeł ulegają głębokiemu, podłużnemu rozcięciu na pięć (2+3 u piórołotkowatych Pterophoridae) lub dwanaście (6+6 u rozstrzępiakowatych Ałucitidae), pokrytych włoskami płatków. Przednie skrzydła są przeważnie węższe i nieco dłuższe, a tylne mniejsze i bardziej zaokrąglone (ryc 95a, b). Gatunki szybko i wytrwale latające, a nawet często zawisające w powietrzu, mają skrzydła lancetowato

wydłużone (np. zawisakowate i kapturnice Cucuha spp. z rodziny sówkowatych), natomiast u form wykonujących gównie lot sąbujący są one znacznie szersze, owal

lub prawie okrągłe (np. u oczennicowatych, pawicowatych). Krawędzie zewnętrzne mogą być faliste (na przednich skrzydłach u wycjntowatych Drepanidae) lub nierówno powcinane, jakby postrzępione (np. u niektórych zawlsakowatych i rusałkowatych). Zewnętrzna krawędź tylnego skrzydła może być zaopatrzona w pojedynczy lub podwójny, niekiedy cienki i drobny wyrostek (u ogonczyków Thecllnae z rodziny modraszkowatych) lub znacznie dłuższy ogonek (u pazia żeglarza Iphlclldes podallrius L i pazia królowej Papillo machaon L.—obu gatunków całkowicie chronionych!). Wewnętrzna krawędź przednich skrzydeł jest najczęściej prawie prosta, natomiast tylnych szeroko, łukowato wypukła. Tylko u paziowatych Papilionidae, krawędź ta jest charakterystycznie wcięta I na całej długości daleko odstaje od boków odwłoka. Ten szczegół budowy skrzydła jest chyba jedynym, umożliwiającym w terenie szybkie odróżnienie, nadzwyczaj rzadkiego i chronionego niepylaka mnemozyne Pamassius mnemosyne L. od podobnie ubarwionych bielinkowatych Pieridae. Wewnętrzne krawędzie skrzydeł (zwłaszcza tylnych) drobnych motyli pokryte są często szeregiem długich włosków, tworzących tzw. strzępłnę, zwiększającą powierzchnię skrzydła (np. u mołowatych Tineidae). Wyjątkowo u niektórych samic skrzydła skracają się I częściowo redukują (zwłaszcza u miemikowcowatych, np. piędzika przedzimka Operophtera brumata L. i pewnych brudnicowatych, np. u znamionówek) lub całkowicie zanikają (np. u licznych miemikowcowatych oraz u wszystkich samic koszówkowatych). Na skrzydłach przeważają żyłki podłużne, a ich środek zajmują pojedyncze, wydłużone pólka (niekiedy przedzielone żyłką poprzeczną). Skrzydła obu par mogą łączyć się w locie za pomocą jarzemka, etyli płatowatego występu na wewnętrznej krawędzi przedniego skrzydła (np. u niesob-kowatych) lub wędzidełka, czyli jednej lub kilku szczecin na zewnętrznym brzegu skrzydła tylnego (u większości motyli nocnych), albo też za pośrednictwem zgrubiałych żyłek podłużnych na powierzchni skrzydeł (np. u sówkowatych).

Bardzo charakterystyczne jest także położenie skrzydeł w stanie spoczynku. Motyle dzienne trzymają skrzydła płasko na boki rozłożone, niekiedy częściowo rozwarte lub pionowo uniesione nad ciałem i stykające się powierzchniami grzbietowymi. Pozostałe motyle (także ćmy) układają skrzydła płasko wzdłuż ciała (np. zwójkowate Tortricidae i sówkowate) lub dachowato (niektóre molowce, kraśnikowate Zygaenidae, garbatkowate Notodontidae), albo też w kształcie płaskiego trójkąta (głównie miernikowcowate). Kształt i użytkowanie obu par skrzydeł może być jednakowe (w podrzędzie motyli niższych, tzw.jarzemkowców, czyli równoskrzydłych Homoneura) lub wyraźnie zróżnicowane (w podrzędzie tzw. wędzidełkowców czyli różnoskrzydłych Heteroneura). Ten ostatni podrząd obejmuje większość współczesnych gatunków motyli.

Błoniaste skrzydła motyli są bardzo gęsto pokryte różnokształtnymi, dachowato na siebie zachodzącymi łuseczkamł, które maskując użytkowanie nadają im jednocześnie swoistą pigmentową i strukturalną barwę. Nieliczne gatunki mają powierzchnię skrzydeł prawie całkowicie (przeziemikowate) lub częściowo (nieliczne zawisakcwate) pozbawione łusek i przezroczyste. Motyle te swym wyglądem i ubarwieniem upodabniają się do os i szerszeni, np. przeziemik osowieć Aegena apiformis Cl. lub