DSCN1693

42 Efekt bumerangowy

Uznanie kogoś - na przykład - za osobę wiarygodną rodzi tendencję, by uznawać ją także za osobę atrakcyjną (zob. [S. Mika 1982, s. 308-309)). Przypisanie tej pierwotnej (w tym przypadku pozytywnej) oceny przenoszone jest na inne cechy lub „wymiary" jednostki. które nie zawsze dostępne są bezpośredniej obserwacji. Formowanie się opinii o jednostce lub grupie dokonuje się przez generalizowanie ocen cząstkowych na cały podmiot społeczny. Te pierwotne oceny niejako „promieniują" na pozostałe cechy. Analogicznie jest w przypadku odwrotnym — ogólne wrażenie odnoszące się do osoby przenoszone jest na jej poszczególne cechy.

Efekt aureoli odnosić można także do aspektu temporalnego formułowanych ocen. Przypisanie podmiotowi określonych cech i zaliczenie go na tej podstawie do jakiejś szerszej kategorii odznacza się zazwyczaj znacznym stopniem trwałości. Uzyskanie pozytywnej opinii w początkowej fazie kontaktu interpersonalnego przenoszone jest na późniejsze relacje i w istotny sposób wpływa na ich treść oraz uzyskiwane, za ich pośrednictwem, rezultaty. Zmiana tych pierwotnych ocen — w wypadku gdy są błędne lub niekorzystne dla podmiotu — nie zawsze jest łatwa, może bowiem prowadzić do dysonansu poznawczego. Efekt aureoli zbieżny jest w takim wypadku ze zjawiskiem stygmatyzacji („etykietowania"). Analogiczny proces może występować w przypadku przenoszenia oceny dotyczącej jakiejś osoby z jednego środowiska do innego. Różni odbiorcy zaczynają podzielać daną opinię, przy czym istotnym czynnikiem skłaniającym do jej przyjęcia może być konformizm.

Zjawisko aureoli szczególnie wyraźnie widoczne jest np. w wypadku atrakcyjności fizycznej. Liczne badania empiryczne dowodzą (zob. (R. Cialdini 1994, s. 159-161J), że osoby obdarzone korzystnym wyglądem zewnętrznym są traktowane w odmienny sposób nic tylko przez inne jednostki, lecz także przez instytucje (szkoły, sądy, pracodawców itp.). Atrakcyjny wygląd skłania innych

do przyjęcia - w sposób bezrefleksyjny . przeświadczenia, że osoba ta obdarzona jest także wieloma korzystnymi cechami, odno-szącymi się do jej wiedzy, zasad moralnych, uczciwości itp. Tego typu reakcje powodu, ją, że osoby te postrzegane są jako bardziej sympatyczne i kompetentne, mają więlu* szanse na uzyskanie korzystnego zatrudnienia, awans itp. Odwrotny proces - przypi. sywanie cech negatywnych - zachodzi w stosunku do osób mało atrakcyjnych pod względem wyglądu zewnętrznego. W takim przypadku zjawisko aureoli stwarza jednostce dodatkowe trudności do przezwyciężenia. Występować tu może zjawisko samo-spełniających się przepowiedni.

Efekt aureoli występować może także w badaniach socjologicznych (zob. [KJX Bailey 1978]). W wypadku stosowania obserwacji pojawia się niebezpieczeństwo popełnienia przez badacza tego typu deformacji poznawczej. Dlatego proces obserwacji wymaga - o ile to możliwe — wetyfikacji lab kontroli przez innego badacza. Uznaje się, że zjawisko aureoli zakorzenione jest w funkcjonujących stereotypach. Zjawisko aureoli występować może także w trakcie przeprowadzania wywiadu społecznego. (AS.)

Zob. dewiacja, konformizm, samospefaiąjącc się przepowiednie.

Literatura:

Bailey K.D.. 1978, Methods ofSociaI Research.

Frce Press. New York. London.

Cialdini R., 1994, Wywieranie wpływu na luth.

Teoria i praktyka. Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk.

Mika S„ 1982, Psychologia społeczna, PWN.

Warszawa.

Efekt bumerangowy, rezultat działań społecznych przeciwny do zamierzonego. Dotyczy to zwłaszcza wszelkich działań modernizacyjnych i reformatorskich podejmowanych w obrębie organizacji lub w skali makrospołccznej. Robert K. Menon i Paul F. Lazarsfcld wskazują na częste występowanie efektu bumerangowego w propagandzie - ludzie reagują na pewne komunikaty w sposób przeciwny do intencji ich auto-