DSCN1693

42 Efekt bumerangowy

Uznanie kogoś - na przykład za osobę wiarygodną rodzi tendencję, by uznawać ją takZe za osobę atrakcyjną (zob. [S. Mika 1982, s. 308-309J). Przypisanie tej pierwotnej (w tym przypadku pozytywnej) oceny przenoszone jest na inne cechy lub „wymiary” jednostki, które nie zawsze dostępne są bezpośredniej obserwacji. Formowanie się opinii o jednostce lub grupie dokonuje się przez generalizowanie ocen cząstkowych na cały podmiot społeczny. Te pierwotne oceny niejako „promieniują” na pozostałe cechy. Analogicznie jest w przypadku odwrotnym - ogólne wrażenie odnoszące się do osoby przenoszone jest na jej poszczególne cechy.

Efekt aureoli odnosić można także do aspektu temporalnego formułowanych ocen. Przypisanie podmiotowi określonych cech i zaliczenie go na tej podstawie do jakiejś szerszej kategorii odznacza się zazwyczaj znacznym stopniem trwałości. Uzyskanie pozytywnej opinii w początkowej fazie kontaktu interpersonalnego przenoszone jest na późniejsze relacje i w istotny sposób wpływa na ich treść oraz uzyskiwane, za ich pośrednictwem. rezultaty. Zmiana tych pierwotnych ocen - w wypadku gdy są błędne lub niekorzystne dla podmiotu - nie zawsze jest łatwa, może bowiem prowadzić do dysonansu poznawczego. Efekt aureoli zbieżny jest w takim wypadku ze zjawiskiem stygmatyzacji („etykietowania”). Analogiczny proces może występować w przypadku przenoszenia oceny dotyczącej jakiejś osoby z jednego środowiska do innego. Różni odbiorcy zaczynają podzielać daną opinię, przy czym istotnym czynnikiem skłaniającym do jej przyjęcia może być konformizm.

Zjawisko aureoli szczególnie wyraźnie widoczne jest np. w wypadku atrakcyjności fizycznej. Liczne badania empiryczne dowodzą (zob. [R. Cialdini 1994, s. 159-161]), że osoby obdarzone korzystnym wyglądem zewnętrznym są traktowane w odmienny sposób nic tylko przez inne jednostki, lecz także przez instytucje (szkoły, sądy, pracodawców itp.). Atrakcyjny wygląd skłania innych

do przyjęcia - w sposób bezrefleksyjny -przeświadczenia, że osoba ta obdarzona jeą także wieloma korzystnymi cechami, odno. szącymi się do jej wiedzy, zasad moralnych, uczciwości itp. Tego typu reakcje powodują. że osoby te postrzegane są jako bardzie sympatyczne i kompetentne, mają większe szanse na uzyskanie korzystnego zatrudnienia, awans itp. Odwrotny proces - przypisywanie cech negatywnych - zachodzi w stosunku do osób mało atrakcyjnych pod względem wyglądu zewnętrznego. W takim przypadku zjawisko aureoli stwarza jednostce dodatkowe trudności do przezwyciężenia. Występować tu może zjawisko samo spełniających się przepowiedni.

Efekt aureoli występować może także w badaniach socjologicznych (zob. [K.D. Bailey 1978]). W wypadku stosowana obserwacji pojawia się niebezpieczeństwo po pełnienia przez badacza tego typu deformacji poznawczej. Dlatego proces obserwacji wymaga - o ile to możliwe - weryfikacji lub kontroli przez innego badacza. Uznaje się, że zjawisko aureoli zakorzenione jest w funkcjonujących stereotypach. Zjawisko aureoli występować może także w trakcie przeprowadzania wywiadu społecznego. (A.S.)

Zob. dewiacja, konformizm, samospełniającc się przepowiednie

Literatura:

Bailey K.D.. 1978, Melhods of Social Research.

Free Press, New York. London.

Cialdini R.. 1994, Wywieranie wpływu na huti Teoria i praktyka. Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk.

Mika S„ 1982. Psychologia społeczna, PWN. Warszawa.

Efekt bumerangowy, rezultat działań społecznych przeciwny do zamierzonego. Dotyczy to zwłaszcza \vszclkich działań modernizacyjnych i reformatorskich podejmowanych w obrębie organizacji lub \v skali makrospolecznej. Robert K. Merton i Paul F. Lazarsfcld wskazują na częste występowanie efektu bumerangowego w propagandzie - ludzie reagują na pewne komunikaty w sposób przeciwny do intencji ich auto-