DSCN1752

100 Margines społeczny

nostek zdeklasowanych, nie mających określonego społecznego statutu, z punktu widzenia produkcji materialnej i intelektualnej urażanych za zbędnych i za takich uważających się”. Dalej dodaje: „należą tu ci wszyscy, których zorganizowana społeczność traktuje jako darmozjadów i natrętów, których pomawia przynajmniej o uzasadnione ambicje lub niedołęstwo, a częstokroć różne zdrożności, jako to o tzw. kombina-torstwo. wyłudzanie datków pod pozorem pożyczek, życie na pograniczu uczciwości i przestępczości - w każdym razie o pasożytowanie na organizmie społecznym”.

Pojęcie marginesu może być odnoszone do aspektu przestrzennego, społecznego i sfery znaczeń. W tym ostatnim przypadku jest to element procesów poznawczych, to wszystko, co sytuuje się poza obszarem zainteresowań badawczych. Margines jest tu kreowany przez podmiot.

Marginalizacja rozumiana jest niekiedy jako brak partycypacji w instytucjach społecznych [Marginalizalion... 1993, s. 278]. Ustanowiony typ porządku społecznego jest przez znaczną część społeczeństwa nie tyle odrzucany, co raczej ignorowany. Sytuacja taka, zdaniem autorów wspomnianego artykułu, jest charakterystyczna dla współczesnej Polski. Marginalizacja stanowi element kultury ubóstwa. Zazwyczaj wiąże się ściśle z dewiacją - w jednych przypadkach dewiacja (np. nadużywanie alkoholu, narkotyków) staje się przyczyną marginalizacji, w innych przypadkach (np. sytuacja bezrobocia) odwrotnie — marginalizacja może stać się początkiem dewiacji.

„Człowiek marginesu" w klasycznej pracy Studies in Social Psychology Dwing World War II [1949] określany jest jako osoba nic należąca do żadnej grupy, ale usytuowana „między" grupami.

Marginalność jest zawsze następstwem relacji jakiegoś elementu wobec otoczenia. Środowisko sytuuje dany element na peryferiach. Proces ten dotyczy zarówno jednostek, grup społecznych, jak i każdego elementu dowolnego systemu. Coś może się

w ogóle nie zmieniać, ale w następstw zmiany cech otoczenia dochodzi do spafc znaczenia tego elementu i jego marginalia cji. Możliwy jest także proces odwrotny Oznacza to wówczas przesunięcie 4**. trum” na „peryferie". Marginalizacja as proces odwrotny stanowią wyraz przeksa* ceń w sferze wartościowania.

Zainteresowanie tym, co marginalne, efe rakterystyczne jest dla postmodernizmu. Badanie tego, co się nie mieści w obrębi* danej kultury, stanowi drogę poznania za. sadniczych cech tej kultury. Zygmunt Bauman [1994] ukazuje, w jaki sposób wzorce osobowe ludzi zepchniętych na margines -„spacerowicza", „włóczęgi", „turysty” i .gracza” — odnoszą się do „normalnych" członków społeczeństwa ponowoczesnego. (AS.)

Zob. deprywacja, dewiacja, pauperyzacja- pod-klasa, porządek społeczny, postmodernizm.

Literatura:

Bauman Z.. 1994, Dwa szkice o moralności po-nowoczesnej. Instytut Kultury, Warszawa. Czarnowski S„ 1989, Ludzie zbędni w sbeku przemocy |w:| M. Lcgiędź-Gahiszka, Cza-nowski. Wiedza Powszechna. Warszawa. Marginalization versus Participaiion The Afitń of Civil Society, 1993, aut.: K.W. Frieste.

A. Latała, M. Okłot. J. Sikorska, „Polish So-ciological Revicw”. nr 4(104).

Studies in Social Psychology During World ITar II: The American Soldier I and II, 1949. S.A. Stouflfer i in.. Princeton Univ. Press. Princeton, New York.

Margines społeczny, zob. marginalizacja.

Mass media, zob. kultura masowa.

Masy. zob. problem skali, ruchy społeczne, tłum, więź społeczna.

Mentalność (łac. mentalis - duchowy', wewnętrzny, odbywający się w myślach), specyficzny sposób myślenia i odnoszenia się do rzeczywistości społecznej przez jednostkę lub grupę. Janusz Reykowski [1990, s. 16] pojęcie to definiuje jako „system ogólnych zasad, którymi jednostka (zbiorowość) kieruje się przy przetwarzaniu in-