Etyka lektury0

nych praw hipotetycznych i, podobnie jak wszelkie prawa tego rodzaju, mogą być uzasadniane tylko drogą rozumowania redukcyjnego, powołującego się na oceny pierwotne jako przesłanki. Nie aprioryczne zasady etyczne, lecz empiryczne oceny pierwotne obejmują rolę założeń etyki. Prawa moralne wyryte w sercach ludzkich, o których mówią aprioryści, nabierają w tej interpretacji charakteru dyspozycyjnego nie do poznawania ogólnych zasad etycznych, lecz do wydawania ocen indywidualnych; „zmysł moralny” jest dyspozycją do wydawania jednostkowych ocen moralnych, jak wzrok do jednostkowych spostrzeżeń barw i kształtów.

Dyskusje, jakie prowadzono w sprawie ocen, nie mogły doprowadzić do wyniku z powodu nierozróżnienia jednostkowych ocen o charakterze pierwotnym oraz ich uogólnień określających kryteria dobra; albowiem bądź przenoszono intuicyjność ocen jednostkowych na uogólnienia, żądając dla nich jakiejś — nie przysługującej im naprawdę — oczywistości, bądź przeciwnie — niepewność i zmienność uogólnień rozszerzano na pierwotne oceny jednostkowe. Po należytym rozróżnieniu pytanie, czy taka a taka rzecz jest obiektywnie dobra lub zła, należy rozumieć analogicznie do pytania, czy przedmiot, który widzimy jako czerwony, jest obiektywnie czerwony. Na pytanie to odmienną daje odpowiedź idealista, odmienną — realista; ale budowa teorii fizykalnej przedstawiającej świat barw nie zależy od przyjęcia jednej lub drugiej odpowiedzi, lecz od tego, czy empiryczny materiał spostrzeżeń w danej dziedzinie jest odpowiednio dobrany i ustalony dla budowy teorii. Analogicznie — jak się zdaje — ma się rzecz z budową teorii etycznych. Teoria taka będzie należycie ugruntowana niezależnie od tego, jak będzie się interpretować oceny pod względem epistemologicznym lub metafizycznym, jeżeli tylko oceny te będą materiałem wystarczającym do tworzenia uogólnień oraz do ich sprawdzania.

To samo daje się powtórzyć w odniesieniu do pytania o bezwzględności ocen: czy wszyscy ludzie oceniają jednakowo, bez względu na różnice warunków, w których oceny są wydawane, czy i jakie zależności kierują powstawaniem ocen? Jeżeli podobnie

zapytamy, czy wszyscy ludzie spostrzegają przedmioty w jednakowych barwach, to odpowiedź na pewno wypadnie przecząco, wystarczy jako przykłady przytoczyć przypadki ślepoty barwnej i żółtaczki. A jednak nie przeszkadza to w konstruowaniu teorii świata wzrokowego i tak samo nie byłoby przeszkodą w budowie teorii etycznych, gdyby zostało stwierdzone, że w różnych okolicznościach oceny wypadają niejednolicie. W takim położeniu wystarczy wprowadzić do teorii odpowiednie zastrzeżenia, aby utrzymać jej poprawność.

Warunkiem niezbędnym do budowy teorii etycznej nie jest przeto ani założenie obiektywności, ani założenie bezwzględności ocen, lecz coś innego. Chodzi o to, aby oceny były intersubiek-tywnie komunikowalne i sprawdzalne, lub, mówiąc bardziej po prostu, by różni badacze mogli się ze sobą porozumieć co do tego, jak oceniają i czy oceniają zgodnie. Niewątpliwie metody oceniania są pod tym względem o wiele gorzej wypracowane niż metody spostrzegania zmysłowego. Zdaje się jednak, że doświadczenie potoczne w dziedzinie oceniania nie wykazuje tak daleko sięgających odmienności w porównaniu z doświadczeniem potocznym w dziedzinie poznania zmysłowego, by przewidywać jakieś nie dające się pokonać trudności w wypracowaniu dostatecznie dokładnych do celów budowy teorii metod ustalania i sprawdzania ocen etycznych. Na ogół nawet ludzie bardzo różnych kultur, gdy odnoszą się dp siebie „po ludzku”, zapominając o dzielących ich walkach i różnicach interesów, potrafią znaleźć wspólny język w zapatrywaniach na dobro i zło. Istnieją proste zasady etyczne, które wykazują tak wielką trwałość i rozpowszechnienie, że to wskazuje na niezawodność ocen, na których one się opierają, bliską zupełnej pewności. Umiemy skorygować omyłki, jakim ulegaliśmy oceniając to lub tamto, jesteśmy zdolni do kształcenia w sobie wrażliwości etycznej, tj. doskonalenia się w wydawaniu ocen. Weryfikacja ocen odbywa się analogicznie do weryfikowania sądów spostrzeżeniowych, drogą ich wielokrotnego powtarzania w analogicznych lub zmodyfikowanych warunkach przez te same lub różne osoby. Oceny w przypadkach bardziej skomplikowanych umiemy

401

26 — Metaetyka