82864 pic 11 06 141251

SŁOWO WSTĘPNE

Literatura popularna, podobnie jak inne przejawy sztuki masowej, przestaje być marginesem dociekań badawczych, przedmiotem zainteresowań prześmiewców, hobbystów i poszukiwaczy osobliwości. Jej znaczenie ujawniło się wraz ze zwrotem uwagi ku sprawom społecznego odbioru i funkcjonowania wytworów sztuki. W tej perspektywie okazała się doniosłym i autonomicznym zjawiskiem kulturalnym, a nie zapoznanymi peryferiami literatury wykształconej. Jednak, jak dotąd, ani jej społeczny zasięg i rola, ani charakter literacki, ani nawet zasoby materialne — nie są bliżej poznane.

Obejmuje ona rozległe i niejednorodne strefy twórczości rozciągające się między literaturą wykształconą a folklorem i pozostające wobec nich w rozlicznych stosunkach opozycji i powiązań. Rozpoznanie charakteru tych stosunków wydaje się pierwszym warunkiem identyfikacji złożonego fenomenu literatury popularnej. Podstawowa opozycja przeciwstawiająca ją literaturze wykształconej realizuje się w płaszczyźnie społecznego odbioru jako przeciwieństwo między twórczością przeznaczoną dla pozbawionego literackiej edukacji odbiorcy masowego a twórczością skierowaną do czytelnika elitarnego, specjalnie przygotowanego i odznaczającego się szczególnymi dyspozycjami kulturalnymi. Przeciwieństwu temu towarzyszy szereg dalszych konsekwencji w sferze poetyki, zasad wartościowania, stosunku do tradycji, a także w dziedzinie funkcji społecznych oraz produkcji i sposobów rozpowszechniania utworów popularnych.

Dla pozbawionego estetycznej samowiedzy odbiorcy tych utworów formy literackie ważne są przede wszystkim jako sposobne przekaźniki treści pozaliterackich, bądź też źródła bezrefleksyjnej satysfakcji związanej z rozpoznaniem wzorców i ideałów artystycznych utrwalonych w dostępnej mu tradycji lokalnej i środowiskowej. Dla odbiorcy elitarnego literackość jest wartością w pewnej mierze autonomiczną, realizującą się w przebiegu procesu historycznego na tle ogólnej tradycji literackiej, a mierzoną takimi, obcymi w zasadzie literaturze popularnej, kryteriami jak nowatorstwo, niepowtarzalność lub awangardowość.