Filipiak4

38 Rodzaje komunikacji społecznej

III. Komunikowanie werbalne i niewerbalne

Istnieją dwie podstawowe formy komunikowania: werbalna i niewerbalna. Z reguły obie występują jednocześnie, uzupełniając się. Dlatego, jak podkreślają badacze komunikowania, nie sposób oddzielić od siebie stronę werbalną i niewerbalną. „Jest niemożliwe badanie komunikacji werbalnej czy niewerbalnej jako izolowanych struktur. Systemy te powinny raczej być traktowane jako jednolity konstrukt komunikacyjny”.¹ „Omawiając komunikację jako składającą się z trybu werbalnego i niewerbalnego, ryzykujemy, iż odniesiemy wrażenie, że są one w jakiś sposób odrębne i powinny być badane osobno. Jest zupełnie inaczej i obecnie istnieje już wiele prac poświęconych ich ponownemu połączeniu”.²

Takie rozumienie związku komunikacji werbalnej z niewerbalną sugerował już na początku XX wieku Ferdinand de Saussure, mówiąc, że język jest jak kartka papieru, której jedną stronę stanowią dźwięki, a dragą pojęcia i myśli. Nie sposób chwycić jednej strony kartki, nie chwytając drugiej - są nierozdzielne. Podobnie jest z komunikacją werbalną i niewerbalną: są jak dwie strony jednej kartki papieru. W rzeczywistym komunikowaniu nie da się rozdzielić tego, co werbalne, od tego, co niewerbalne. W prawdziwym życiu „nie ma osobnych rozdziałów” komunikacji. Rozróżnienie to jest jednak pomocne w uporządkowaniu naszej wiedzy o komunikowaniu jako zrozumiałej całości.

Zaczynamy od komunikowania werbalnego.

1. Komunikowanie werbalne

Określenie tej komunikacji jako „werbalna” pochodzi od łacińskiego terminu verbum = słowo. Ponieważ słowo może być zarówno mówione, jak i pisane, formą komunikacji werbalnej są słowa mówione (oralne) i słowa pisane (nieoral-ne). Tak więc werbalne to nic to samo, co oralne, ponieważ:

a)    werbalne są także słowa pisane,

b)    oralne lub nieoralne są także formy komunikacji niewerbalnej.

Pokazuje to poniższa tabelka:⁵⁴

•	Oralne	Nieoralne
Werbalne	słowa mówione	słowa pisane
Niewerbalne	ton głosu, westchnienia, krzyk, jakość wokalna, wysokość głosu	gesty, ruchy, wygląd, ekspresja mimiczna, dotyk itp.

Podstawowym środkiem komunikowania werbalnego jest język. „Język” jest terminem ogólnym, używanym zasadniczo w odniesieniu do werbalnych składników komunikacji - słów mówionych i słów pisanych (choć może również odnosić się do aktów niewerbalnych: ton głosu, westchnienia, krzyk itp.). Język wpływa na wszelkie aspekty ludzkich stosunków; pozwala być jednoznacznym lub wieloznacznym, budować przyjaźń lub powodować nieporozumienia, ujarzmiać swoje emocje, ujawniać je lub ukrywać itd.

Komunikowanie werbalne jest zdeterminowane czynnikami kulturowymi i demograficznymi. Na przykład w jednych kulturach komunikowanie werbalne naznaczone jest wieloznacznością, nastawieniem na uczucia (kultura wschodnia), w innych ważna jest jednoznaczność wypowiedzi (kultura zachodnia). Również pleć wpływa na werbalne komunikowanie: „Komunikowanie mężczyzn cechuje autoprezentacja, zdecydowanie i nastawienie na osiągnięcie celu. Kobiety preferują porozumienie i budowę wspólnych więzi, są w większym stopniu niezdecydowane”.^{3 4}

Komunikowanie werbalne przejawia się w dwóch formach: ustnej i pisemnej. Zaletą formy ustnej jest udział w nim komunikowania niewerbalnego, co stwarza większe możliwości ekspresji myśli i uczuć oraz daje szansę uzyskania natychmiastowego sprzężenia zwrotnego między partnerami komunikacji.

Forma pisemna ma bardziej niż ustna charakter formalny. Mniej zaznacza się ona w komunikowaniu interpersonalnym (przyjmuje tu postać listu, faksu, teleksu), bardziej w komunikowaniu instytucjonalnym (oficjalne pisma, akty prawne, rozporządzenia itp.), najbardziej w komunikowaniu masowym (prasa, internet). Zaletą kontaktu pisemnego jest jego trwałość, wadą- brak możliwości wytwarzania bezpośredniego sprzężenia zwrotnego.

Rdzeniem komunikacji werbalnej jest komunikacja „mówiona”. Opiera się ona na kilku zasadach, których stosowanie wpływa na jej efektywność. Oto kilka podstawowych zasad.

1. Należy używać słów jednoznacznych. Mówiący mija się z rozmówcą, gdy używa różnych słów w tym samym znaczeniu albo tego samego słowa w różnych znaczeniach. Gdy mówimy, że alkohol działa na impotencję, to nie wiemy, jak działa: powoduje ją czy likwiduje? Działa w tę czy drugą stronę? Gdy ktoś mówi

1

   D. J. Higginbotham, D. E. Yoder, Communication Within Natural Conversalional Inter-acliort: Implications Impaired Persons, „Topics in Language Disorders” 1982, 2, 4.

2

   W. Leeds-Hurwilz, Communication in Eyeryday Life, Norwood, NJ,Ablcx, s. 102 (cytaty przypisów 52 i 53 zaczerpnąłem z: J. Stewart (red.), Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, Warszawa 2000, s. 76.

3

   Podaję za: J. Stewart, Mosty zamiast murów..., s. 80.

4

   B. Dobek-Ostrowska, Podstawy..., s. 26.