Filipiak5

40 Rodzaje komunikacji społecznej

partnerowi, żc wróci z pracy wcześnie, to nie wiadomo, czy tak wcześnie, jak to możliwe, czy wcześniej niż zwykle.

2. W stosowanej terminologii należy uwzględniać fakt, żc rzeczywistość, którą nazywamy, nieustannie się zmienia. Zmienia się w odbiorze nazywającego ją podmiotu (np. kiedy"dorastamy, pewnych specjalnych znaczeń nabiera słowo „ojczyzna”) albo sama w sobie (np. „mama” jest kimś innym dla dziecka i kimś innym dla dorosłego). Rzeczy i ludzie zmieniają się szybciej niż słowa i te zmiany należy uwzględnić w swoim języku.

3. W sytuacjach budzących kontrowersje należy używać określeń, które - nie zmieniając rzeczywistości, do której się odnoszą - ułatwiają jej akceptację przez wszystkich. Chodzi o używanie eufemizmów, to jest słów w łagodniejszej formie, raczej pozytywnych lub wieloznacznych nazw stosowanych w odniesieniu do rzeczy negatywnych. Na przykład bulwersujące rodziców określenie przedmiotu nauczania w szkole „edukacja seksualna” można zmienić na „przygotowanie do życia w rodzinie”.

4. Język służy do realizacji działań. Kiedy coś mówimy, również coś robimy. Należy zatem zwracać większą uwagę na związek tego, co się mówi, z tym, co się przez tę mowę robi. Na przykład zdanie: „Nie chcę cię krytykować, ale czy patrzyłaś dziś w lustro”-jest krytyką. Albo: „Wprawdzie sprawiłeś mi przykrość, ale wreszcie dowiedziałem się prawdy” - zdanie to jest podziękowaniem. W obu wypadkach mowa była rodzajem działania - krytyką lub podziękowaniem.

5. Ludwig Wittgcnstcin w książce opublikowanej w 1955 roku pisał: „Granice mojego języka są granicami mojego świata”,¹ Ubogacanie słownictwa jest „poszerzaniem świata” - poszerzaniem wiedzy, znajomości świata i ludzi, umiejętności marketingowych, kręgu przyjaciół. O małym mieszkaniu przyjaciół można powiedzieć, że jest „przytulne”, sprawiając im w ten sposób przyjemność. Prezentowany klientowi towar można nazwać „ofertą” czy „okazją”, koszt „inwestycją”, sprzedawcę „konsultantem” itd. Zasada zatem brzmi: poszerzaj i ubogacaj swoje słownictwo.

6. Należy stosować język nic wykluczający i pełen szacunku.² Komunikacja werbalna pomaga budować świat międzyludzki, pod warunkiem że stosuje język niewykluczający i pełen szacunku. Słowa negatywne przyczyniają się do tego, że ów świat staje się toksyczny. Dziś, gdy nasz świat się kurczy, staje się wielokulturowy, język komunikacji musi respektować odmienności. Na przykład gdy jakaś grupa stroi sobie żarty z homoseksualistów, nie zdając sobie sprawy, że jeden z jej członków także jest gejem - używa języka wykluczającego. Ów członek grupy znalazł się poza nawiasem, został wykluczony.

W pewnych sytuacjach lepiej używać terminologii neutralnej: mówimy „partner” zamiast małżonek(ka), uznając fakt, że nie wszyscy ludzie pozostający w stałych związkach intymnych mają ślub.

Określenie Afroamcrykanin jest lepsze niż Murzyn, ponieważ ten pierwszy jest obywatelem Ameryki, nie został z niej wykluczony, a drugi został mentalnie wykluczony, bo związany z Afryką.

Komunikację zatruwają słowa obraźliwc, wywołujące poczucie poniżenia u osób, do których się odnoszą. Na przykład „mośki” w odniesieniu do Żydów, „ruski” do Rosjan, „baby” jako określenie kobiet, „staruchy” - ludzi podeszłych wiekiem, „pedzie” w odniesieniu do homoseksualistów itd.

7. W Biblii czytamy: „Życie i śmierć są w mocy języka” (Przysłów 18, 21). „Wielu padło od ostrza miecza, ale nie tylu, co od języka” (Syrach 28, 18). Językiem można uratować czyjeś życic, ale można też zataić, można oddawać szacunek, znieważać, zniechęcać lub budzić zapał. Dlatego: „uważaj na język”. Istnieje związek między tym, co mówisz, a tym, kim jesteś-język jest świadectwem tego, kim jesteś, co jest dla ciebie ważne, jak się jawisz innym, jak wpływasz na swoje otoczenie. Martin Buber, przytaczając naukę chasydów, głosił, że życie ludzkie składa się zlrzeclTskładników: myśli, mowy i działania. Naszym celem jest zjednoczenie ich, uczynienie .jednym kawałkiem”,^Sli troska o jedność między mówieniem, czynami i byciem. Chcąc być Kimś, kto sprawia, że świat staje się choć odrobinę lepszy, bądźmy ostrożni w posługiwaniu się mową.^{3 4 5 6 7}

2. Komunikowanie niewerbalne⁸

Komunikacja niewerbalna jest częścią komunikacji werbalnej, często komunikację słowną wyprzedza, nierzadko nie ma z nią nic wspólnego. Można przestać mówić, lecz nic można przestać komunikować się ciałem. Mówimy dzięki naszym organom mowy, lecz rozmawiamy całym sobą. W pierwszych latach życia człowiek komunikuje się z otoczeniem głównie drogą niewerbalną, ucząc się w ten sposób podstawowych norm i wzorów zachowań społecznych. W miarę rozwoju biologicznego i społecznego wiele zachowań niewerbalnych zatraca swe pierwszoplanowe komunikacyjne znaczenie na rzecz słów, lecz pozostają one nadal ważnym składnikiem komunikacji międzyludzkiej.

L. Wittgcnstcin, Traktat logiczno-filozoficzny, Warszawa 1970.

J. Stewart, Mosty zamiast murów..., s. 99-101.

M. Buber, Hasidism and Modern Man, New York 1958, s. 154-157.

⁵⁹ Oto, co o używaniu słowa mówił były sekretarz generalny ONZ Dag Hammarskjóld:

„Szacunek dla słowa jest pierwszym wymogiem dyscypliny zdolpej wychować człowieka dojrzałego umysłowo, uczuciowo i moralnie. Szacunek dla słowa - używanie go z największą

oględnością i uczciwością, głęboką miłością prawdy - jest warunkiem rozwoju społeczności ludzkiej i rodzaju ludzkiego. Nadużywanie słowa to okazywanie pogardy człowiekowi. To minowanie mostów i zatruwanie źródeł. To cofanie człowieka wstecz na drodze rozwoju” (Dag

Hammarskjóld, Drogowskazy, Wyd. Znak, Kraków 1981).

M. Brocki, Krótka historia badań antropologicznych nad językiem ciała, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” nr 1, Wrocław 2000; zob. też S. Molcho, Mowa ciała, Wyd. Diogenes, Warszawa 1998.