Filipiak6

42 Rodzaje komunikacji społecznej

Mimo zaawansowania badań nad komunikowaniem niewerbalnym nic wypracowano do dzisiaj jednoznacznej definicji tego zjawiska. Pewne definicje próbują wymieniać wszystkie ludzkie zachowania, które można uznać za niewerbalne, w tym także te, które są stałą częścią werbalnego kanału komunikacyjnego (tj. prozodyczne elementy mowy: rytm czasowy mowy, tonacja, głośność) lub są od mowy niezależne (na przykład pauzy). Inne definicje próbują te zachowania klasyfikować w pewne kategorie,¹ jeszcze inne przyjmująjęzyk jako jedyne kryterium różniące komunikację niewerbalną od werbalnej: wszystko, co jest przekazywane poza językiem (mówionym i pisanym), należy do komunikacji niewerbalnej. Mark Knapp, jeden z czołowych badaczy komunikacji niewerbalnej, definiuje ją jako „wszystkie ludzkie reakcje, które jawnie wyrażano w mowie i w piśmie”.² Robert Andrzej Dul proponuje definicję, w myśl której „komunikacja niewerbalna obejmować będzie wszystkie formy i drogi, dzięki którym ludzie komunikują się między sobą środkami odmiennymi od słów (języków naturalnych)”.³

Przystępując do charakterystyki .języka ciała”, „mowy gestycznej” {body Icm-guage, language somatiąue) przedstawię kolejno: dziedziny zachowań niewerbalnych, kategorie funkcji zachowań niewerbalnych, rodzaje znaczeń wybranych zachowań, właściwości oraz interpretację zachowań niewerbalnych.

A. Dziedziny zachowań niewerbalnych

i-"'V(i

1. Kinezyka (kinestyka, kinezjetyka). Termin „kinczyka” wprowadził do nauki Ray Birdwhistelle w 1952 roku. Według niego „kinezyka” oznacza badania nad systemem komunikowania niewerbalnego (określanego czasem także jako _sjęzyk ciała - body language), które posługuje się gestykulacją i innymi ruchami | ciała. Birdwhistelle starał się udowodnić, że komponent słowny w konwersacjach bezpośrednich wynosi 35 proc., natomiast aż 65 proc. informacji jest przekazywanych niewerbalnie.⁴

W swym pierwotnym znaczeniu termin „kinezyka” odnosił się do mimiki |

twarzy, gestów, typów spojrzenia i pozycji głowy. Dziś terminem tym określamy i

......

wszelkie ruchy cielesne w .ekspresji twarzowej, gesty, a także ruchy_całego ciała:, zachowania_j)OSturąlnQrgestowe,jspojrzenia, mimikę, -ruchy-głowy. Jak widać,-, “znaki kinetyczne reprezentują niezwykłe szeroki wachlarz znaczeń.

2. Paraj.ę.zyk (wokalika, akty pozalingwistyczne). Ta dziedzina zachowań niewerbalnych obejmuje cechy wokalne naszego głosu w czasie tworzenia wypowiedzi i znaczące pauzy, a więc: barwę głosu, tempo mowy, wysokość głosu, gloś-. ność, czas trwania wypowiadanych.głosek._aJakże milczenie, wahanie, drżenie głosu, charakterystyczne przerwy. Wiele tych zmiennych wokalicznych łączy się, tworząc to, co potocznie określa się jako „modulacja”.

3. Okulestyka z kolei to badanie sposobu, w jaki posługujemy się oczami w trakcie konwersacji: jak^często nawiązujemy kontakt wzrokowy.z .rozmówcą, . w którą stronę patrzymy w czasie interakcji, jak długo trwa spojrzenie.i jakie zmiany w spojrzeniu się dokonują.

4. Autoprezentacja obejmuje badania nad rolą w komunikacji czynników składających się na image osoby, a więc: budowa ciała, wygląd fizyczny, sylwetka,fryzura, makijaż, .noszone, dodatki, ubiór.i jego kolorystyka. Sygnały emitowane przez elementy ogólnego wyglądu osoby mogą być przekazywane celowo lub w sposób niezamierzony. Oznacza to, że każda interakcja społeczna ma charakter (przynajmniej częściowo) przedstawienia, które ma wywołać odpowiednie wrażenie na partnerach interakcji; możemy powiedzieć, że .jednostka działa tak, by w sposób umyślny lub mimowolny, wyrazić siebie, a inni pozostają pod jakimś jej wrażeniem”.⁵

Cechy wyglądu wpływają na ocenę osoby, która tak lub inaczej zewnętrznie się prezentuje (podobno Margaret Mead dała taką radę Jimmi Carterowi: „To nieważne co Pan mówi - ważne jak Pan wygląda”). Wyniki badań dowodzą, żc cechy fizyczne danej osoby są często podstawą do tworzenia psychologicznego obrazu tej osoby. Zjawisko przekładania wyglądu na właściwości psychiczne nosi nazwę generalizacji metaforycznej.

PrO-k sernik a. Proksemika zakłada, że człowiek żyje w pewnej przestrzeni osobistej, która Wyznacza granice i dystanse dzielące nas od innych. Zasięg tej przestrzeni kształtowany jest przez kulturę.

Jednym z pionierów w badaniach nad używaniem przestrzeni (terytorialno-śći) był amerykański antropolog Edward T. Hall, który wprowadził na początku lat sześćdziesiątych termin „proksemika” (z ang. proxemics, który pochodzi od proxemity = bliskość, sąsiedztwo). Hall swoją koncepcję ludzkiej przestrzenności zawarł w książce pt. Ukryty wymiar.⁶ Według niego wokół człowieka funkcjonuje wńele przestrzennych sfer, które mogą zmieniać rozmiary, przekształcać się, a człowiek może w różny sposób reagować, gdy ktoś przekroczy ich granice.

J. Ruesch, W. Kces, Nonverbal Communication. Notes on the Perception of Humań Relations, Berkeley 1956, s. 189-193.

M. Knapp, J. A. Hall, Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, Wrocław 2000.

R. A. Dul, Komunikacja niewerbalna w teorii i badaniach, [w:] A. Kapciak, L. Korporowicz, A. Tyszka (red.), Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje. Warszawa 1995, s. 48.

M. Brocki, Krótka historia badań antropologicznych..., s. 57.

E. Goffman, Człowiek w teatrze żyda codziennego, Warszaw^ 1981, s. 36.

E. T. Hall, Ukryty wymiar, Warszawa 1978; por. A. Peasc, Język ciała - jak czytać myśli ludzi z ich gestów, Kraków 1992, s. 23; F. E. Jandt, Intercułturał Communication. An Introduction, London-New Delhi 1995.