Filipiak3

36 Rodzaje komunikacji społecznej

II. Komunikowanie informacyjne i perswazyjne

1. Komunikowanie informacyjne

Komunikowanie informacyj’ne ma miejsce wówczas, gdy nadawca ma na celu wyłącznie przekazanie informacji i wyjaśnień (wiedza, wyjaśnienia, instruktaż), natomiast nie jest jego intencją wpływanie na postawy i zachowania odbiorców. Komunikowanie informacyjne przejawia się w typowych dla niego formacłf,~do których należą:

-    opis jakiegoś konkretnego przedmiotu, sytuacji czy konkretnego człowieka;

-    narracja, czyli rozbudowany, całościowy opis wydarzenia, uwzględniający jego przebieg, źródła, chronologię;

-    definiowanie, czyli wyjaśnianie i klasyfikowanie pojęć, etymologii, znaczeń;

-    demonstracja, czyli połączenie przekazu werbalnego z równoczesnym wykonywaniem czynności ilustrujących i ułatwiających nabycie praktycznych umiejętności.

Forma zastosowana przez nadawcę zależy od specyfiki prezentowanej informacji. Efektywność tejże informacji warunkujączynniki: wiarygodność nadawcy, nowość i doniosłość informacji oraz sposób jej przedstawienia.

2. Komunikowanie perswazyjne¹

Komunikowanie perswazyjne ma miejsce wówczas, gdy nadawca, posługując się perswazją jako podstawową techniką wpływania na odbiorcę, usiłuje nakłonić go do zaakceptowania i przejęcia przekonań, postaw i zachowań zgodnych z intencją nadawcy. Przedmiot oddziaływania perswazyjnego - jednostka lub grupa osób - w sposób dobrowolny odrzuca lub akceptuje to działanie, zależnie od tego, czy spełnia ono, czy nie ich potrzeby. Komunikowanie perswazyjne:

-    jest procesem dwukierunkowym i symetrycznym (aktywność przysługuje nadawcy i odbiorcy),

-    może posługiwać się symbolami werbalnymi i niewerbalnymi,

-    zmierza do utrwalenia postaw i zachowań odbiorców bądź do częściowej zmiany tych postaw i zachowań, bądź do ukształtowania postaw i zachowań całkowicie odmiennych.

Wymienione tu elementy zawarte są w definicji sformułowanej przez Bogusawę Dobck-Ostrowską: „Komunikowanie perswazyjne to kompleksowy, interaktywny proces, w którym nadawca i odbiorca są połączeni werbalnymi i niewerbalnymi symbolami, poprzez które perswadujący próbuje wpłynąć na drugą osobę po to, by zmienić jej reakcje, zachowania, ukształtować nowe postawy lub zmodyfikować już istniejące i sprowokować do akcji/działania”.²

Komunikowanie perswazyjne tym różni się od informacji, że jej celem nie jest czysta, obiektywna informacja, lecz wywołanie zamierzonej zmiany we wzorach zachowań odbiorcy. Temu celowi jest podporządkowana treść przekazu albo przynajmniej sposobnej dowodzenia lub przedstawienia. W tym sensie perswazja jest procesem celowym.

Perswazja zakłada dobrowolność reakcji odbiorcy; przekonywanie i nakłanianie zmierzają wprawdzie do tego, by odbiorca „opowiedział” się po stronie nadawcy, zawsze jednak ostateczna decyzja pozostawiona jest odbiorcy. W procesie komunikowania perswazyjnego istniejąjednak również takie sytuacje, w których perswazja, przybierając formę manipulacji i posługując się wyrafinowanymi technikami socjotechnicznymi (często wątpliwymi pod względem etycznym), potrafi odbiorcy narzucić określone wzory zachowań. W związku z tym możemy mówić o perswazji:

a)    przekonującej, w której obie strony dokonują dobrowolnej transakcji;

b)    nakłaniającej, w której nadawca usiłuje skłonić odbiorcę do zaakceptowania propozycji nadawcy. W zależności od celu, jaki stawia sobie nadawca, ten typ perswazji może być pozytywny lub negatywny (procesy wychowawcze, reklama, propaganda);

c)    pobudzającej, w której nadawca pragnie narzucić odbiorcy określony wzór zachowań. Temu celowi podporządkowana jest forma perswazji, najczęściej wątpliwa z etycznego punktu widzenia.

Perswazja jako psychologiczny i socjotechniczny instrument wpływania na opinie i postawy stosowana jest najczęściej w kampaniach komunikacyjnych (politycznych, wyborczych, reklamowych, promujących itp.), skierowanych do licznej, heterogenicznej publiczności. Tak jak każdy proces komunikowania perswazyjnego również kampania perswazyjna nie zawsze osiąga zamierzone cele. Jest to uwarunkowane z jednej strony poziomem profesjonalizmu organizatorów kampanii, a z drugiej zróżnicowaniem demograficznych i społecznych cech odbiorców (trudno „skonstruować” kampanię skuteczną na bardzo zróżnicowane zapotrzebowania odbiorcze).

1

Potocznie przez perswazję (od łac. persuasio = przekonanie, opinia, namowa; persuadere = namawiać, przekonywać) rozumiemy taką wypowiedź, w której dobór wyrażeń wyznaczony jest przez intencję wywołania (lub zmiany) określonej postawy, wzoru zachowań, przekonań, decyzji w odniesieniu do innych osób (heteroperswazja) lub w odniesieniu do siebie (autoper-swazja).

2

B. Dobek-Ostrowska, Podstawy komunikowania społecznego, Wrocław 1999, s. 33.