historia dyplomacji (149)

w Oliwie był Joachim Pastorius, znany pisarz, pedagog i historyk gdański.

Do Moskwy w charakterze sekretarzy jeździli m.in. podkoniuszy koronny Władysław Szmeling (1667) i sędzia orszański Hieronim Komar (1678). Funkcję sekretarza w poselstwie podkanclerzego Olszowskiego do Wiednia w 1669 r. piastował ks. Zebrzydowski.

Sekretarze poselstw byli, jak to wspomnieliśmy już, dyplomatami niesamodzielnymi, a więc niewątpliwie niższej rangi niż wymienieni przez nas wyżej trzy grupy. Nie oznacza to jednak wcale, by byli jakimiś niższymi, technicznymi funkcjonariuszami poselstwa lub ich niepełnopraw-nymi członkami. Do polskiej praktyki dyplomatycznej drugiej połowy XVII w. w pełni odnoszą się słow*a W i c q u e f o r t a, który pisał, że „le secretaire de Tambassade a aussi une ąualite representante”*⁷.

Nazwiska sekretarzy nie zawsze figurowały w listach kredencjal-nych, plenipotencjach i instrukcjach poselskich, ale niemal zawsze wykonywali oni w czasie trwania misji jakieś ważne, merytoryczne zadanie. Po przybyciu do obcego kraju zazwyczaj właśnie sekretarz legacji pierwszy nawiązywał kontakt z kanclerzem lub odpowiednimi ministrami danego kraju, oznajmiając o przybyciu poselstwa i wręczając zainteresowanym przedstawicielom władzy kopie listów kredencjalnych. On też niejednokrotnie nawiązywał wstępne kontakty z dyplomatami państw obcych akredytowanych w stolicy państwa, do którego przybyło poselstwo polskie. Takie właśnie czynności wykonał sekretarz poselstwa do Szwecji w roku 1655 Jan Tański.

Do obowiązków sekretarza należało następnie załatwianie wszelkich formalności związanych z działalnością poselstwa, zarówno merytorycznych, jak i administracyjnych. Tak więc np. mieli oni obowiązek redagowania dokumentów końcowych i traktatów oraz wymiany tychże dokumentów z drugą, układającą się stroną. W ich pieczy znajdowały się akta poselstwa i oni w zasadzie sporządzali obszerne sprawozdania z przebiegu poselstwa, zwane najczęściej relacjami lub diariuszami. Czasami relację taką sporządzał ktoś inny, jak to było np. w czasie poselstwa Michała Czartoryskiego i Kazimierza Sapiehy do Moskwy w roku 1678, którego historię, zresztą bez głębszego wchodzenia w arkany dyplomatyczne, zawdzięczamy członkowi orszaku poselskiego, Czechowi Franciszkowi Tannerowi.

Sekretarze brali przeważnie bezpośredni udział w rozmowach dyplomatycznych, jak to możemy np. obserwować na przykładzie przebiegu poselstwa polskiego do Moskwy w roku 1667 czy do Stambułu w roku 1678. Niejednokrotnie już w instrukcji poselskiej sekretarz otrzymywał polecenie, by, po wręczeniu listów kredencjalnych i wygłoszeniu mowy

¹⁷ A. de Wicąuefort, op. cit., t. I, s. 142 - 143.

26S

przez posła czy też posłów, sam z kolei zabrał głos i wystąpił z krótkim przemówieniem, którego treść instrukcja ściśle precyzowała. Polecenie j takie otrzymał np. Władysław Szmeling, sekretarz poselstwa do Moskwy w roku 1667. Sekretarz poselstwa polskiego w Oliwie w roku 1660, Joachim Pastorius, podpisał wraz z posłem pełnomocnym (legatus pleni-potentiarius) Władysławem Reyem, podskarbim nadwornym i kanclerzem królowej, klauzulę do dokumentu ratyfikacyjnego wystawionego przez Jana Kazimierza, zawierającą sprostowanie kilku błędów, które zakradły się do wspomnianego dokumentu".

Sekretarze poselstw byli wymieniani często obok posłów wielkich w traktatach zawartych w wyniku misji dyplomatycznych. Przykładowo można tu wymienić traktaty polsko-rosyjskie podpisane w Moskwie w roku 1667 i 1678, kiedy sekretarzami misji byli wspomniani przed chwilą Władysław Szmeling i Hieronim Komar. Nie było to jednak jakąś obowiązującą regułą.

Poważne role, jakie odgrywali sekretarze poselstw w dziejach naszej dyplomacji siedemnastowiecznej stały się powodem pewnych nieporozumień. Jak stwierdza Andrzej Maksymilian Fredro, potocznie sekretarzami zwano również posłów drugiej rangi”", czyli w naszych warunkach posłów króla i Rzeczypospolitej. Jest to nieporozumienie, sekretarze nie byli bowiem samodzielnymi kierownikami misji dyplomatycznych, lecz wchodzili w skład legacji kierowanych przeważnie przez posłów wielkich. Równie bezpodstawne jest mylenie sekretarzy z rezydentami.

Zanim przejdziemy do krótkiego omówienia dalszych grup dyplomatów staropolskich, warto jeszcze chwilę uwagi poświęcić problemom, które skrótowo możemy określić jako podwójne kierownictwo poselstw. Co pod tym, nieadekwatnym chyba zresztą określeniem, rozumiemy? Chodzi nam o to, że w skład prawie każdego poselstwa wielkiego wchodziło dwóch posłów, posiadających te same tytuły i uprawnienia, tak samo wymienionych w instrukcjach i plenipotencjach. Te podwójne poselstwa wielkie były praktykowane niemal wyłącznie w stosunkach dyplomatycznych z Rosją, jedyny wyjątek dotyczy wielkiego poselstwa do Szwecji w roku 1655. Tak więc Stanisław Kazimierz Bieniewski i Cyprian Brzostowski byli posłami wielkimi do Moskwy w roku 1667, Michał Czartoryski i Kazimierz Sapieha w roku 1678, Cyprian Paweł Brzostowski i Jan Gniński junior w roku 1679, a Jan Leszczyński i Aleksander Naruszewicz w roku 1655 do Sztokholmu.

Uprawnienia formalne obu posłów były identyczne, z tym, że jeden ^z nich nie tylko był wymieniony pierwszy w plenipotencjach, listach kredencjalnych i instrukcjach, lecz również pierwszy zabierał głos za-

" HHStArch. Urkundenreihe, Repertorium I, Klauzula datowana w Gdańsku, ^l8 VIII 1660.

" A. M. Fredro, op. cit., s. 428.

269