img099

186 ROZDZIAŁ 17 Stwardnienie rozsiane

może się ono pojawić wywołane przepełnieniem jelit. Zaradzić temu można dzięki następującym metodom:

•    Zwracaniu szczególnej uwagi na regularność defekacji i czas ich trwania.

•    Maksymalnemu wykorzystywaniu odruchu żołądkowo-jelitowego.

•    Odpowiedniemu stosowaniu czynników mechanicznych, takich jak zgięcie w stawach biodrowych podczas defekacji.

•    Wykorzystaniu tłoczni brzusznej lub stymulacji palcami.

•    Zalecaniu diety bogatej we włóknik, uzupełnianej, jeśli zachodzi taka potrzeba, o substancje zwiększające objętość mas kałowych, przy przyjmowaniu odpowiednich ilości wody.

•    Jeżeli powyższe metody zawiodą, można zastosować inne leki, takie jak dokuzan sodu, środki przeczyszczające i wlewy doodbytnicze.

Zaburzenia funkcji seksualnych

W jednym z badań u trzech czwartych mężczyzn i u ponad połowy kobiet w przebiegu SM stwierdzono zaburzenia funkcji seksualnych. U kobiet zaburzenia te były wtórne głównie do:

•    zmęczenia,

•    osłabienia czucia,

•    obniżenia libido,

•    problemów z osiągnięciem orgazmu.

U mężczyzn zmęczenie i obniżenie libido również były problemem, lecz poza tym mieli oni kłopoty z osiągnięciem i utrzymaniem erekcji.

Leczenie zaburzeń życia seksualnego jest dziedziną specjalistyczną i, jeśli to tylko możliwe, pacjenta należy skierować do odpowiedniej poradni seksuologicznej dla osób niepełnosprawnych. Poradnictwo i terapia seksuologiczna mogą składać się z następujących elementów:

•    Bezpośrednich praktycznych wskazówek, takich jak określenie najlepszego momentu współżycia przy uwzględnieniu zmęczenia.

•    Optymalizacji leczenia.

•    Odpowiednich zaleceń co do kontroli funkcji pęcherza moczowego.

•    Porad dotyczących stosowanych pozycji.

Spastyczność mięśni przywodzicieli może być szczególnym problemem, któremu można zaradzić poprzez fizjoterapię lub blokady nerwów obwodowych. Zaburzenia erekcji u mężczyzn leczy się na ogół za pomocą sildenafilu (Viagra). Jeżeli preparat ten nie jest tolerowany, wówczas można zastosować iniekcje z papaweryny. Do innych pomocnych technik można zaliczyć próżniowe prezerwatywy, środki wywołujące skurcz naczyń oraz czasami stosowanie protez penisa, cho-ciąż ta ostatnia metoda została w znacznej mierze wyparta przez Via-

grę-

Należy podkreślić, że na seksualność trzeba patrzeć w jak najszerszym kontekście - samo współżycie stanowi jedynie jego część.

Nie ma żadnych dowodów przemawiających za obniżeniem płodności pacjentów z SM.

Ból i zespoły napadowe

Ból może stanowić trudny problem w przebiegu SM. U około połowy pacjentów występują chroniczne lub ostre zespoły bólowe. U części chorych stwierdza się napadowe zespoły bólowe, takie jak:

•    neuralgia nerwu trójdzielnego,

•    objaw Lhermitte’a (ból przy zginaniu karku),

•    napadowy palący ból,

•    bolesne napady toniczne.

Te napadowe zespoły bólowe dobrze reagują na leki przeciwpadacz-kowe, takie jak karbamazepina lub gabapentyna.

Ból przewlekły może być wywołany szeregiem przyczyn, na przykład:

•    Bólem mięśniowo-szkieletowym, wtórnym do nieprawidłowej postawy, takiej jak uzależnienie od wózka inwalidzkiego prowadzące do bólu dolnej części kręgosłupa lub bólem barków wynikającym z popychania wózka inwalidzkiego.

•    Przewlekłym bólem neuralgicznym, prawdopodobnie wtórnym do postępu choroby - może on reagować na karbamazepinę i/lub gaba-pentynę.

•    Bólem wynikającym ze spastycznego napięcia mięśni - może on ustępować pod wpływem działań obniżających spastyczność, zwłaszcza przy stosowaniu toksyny botulinowej; lek ten może działać przeciwbólowo, nie tylko przeciwspastycznie.

Zaburzenia wzroku

Zapalenie nerwu wzrokowego jest jednym z głównych objawów występujących na początku SM. Dobrze reaguje ono na leczenie kortyko-steroidami. Jednak poza tym u pacjentów występuje szereg innych problemów, takich jak:

•    rezydualne mroczki w polu widzenia,

•    widzenie podwójne,

•    niestabilność obrazu.

Objawy te niełatwo poddają się leczeniu. Objawowy zez może być korygowany przez konwergujące soczewki lub terapię toksyną botulino-