ingarden19

42 Roman Ingarden

mogło dać. Konkretyzacja dzieła..literackiego, a dzieła sztuki literackiej I I; w szczególnego.'jest wypływem spotkania się_d_wu różnych czynników: samego dziełr f czytelnika, a w szczególności jego twórczych i odtwórczych czynno&Octóic spełnią podczas lektury. Czynooid te — odpowiednio do* złożonej bodowy dzieła sztuki' literackiej — są bardzo różnorodne i przebiegają w bardzo rozmaity sposób w zależności od samego dzieła i jego własności, od struktury psychicznej czytelnika, jego sprawności w lekturze, od jego upodobań itd., wreszcie od warunków zarówno j subiektywnych, jak i obiektywnych, w jakich odbywa się czytanie dzida. | Że zaś przebieg czynności czytania i różnych reakcyj, jakie dzido wywołuje w czytelniku, odbija się na strukturze i szczegółowych własnościach konkretyzacji. więc nawet przy wielkim wysiłku czytdnika, żeby dzieło czytane odtworzyć jak najwierniej w wytwarzanej właśnie konkretyzacji, poszczę-' _ gólne konkretyzacje różnią się znacznie pomiędzy sobą. a także J /•mniej lub więcej od samego dzieła. Jest ich przede wszystkim,_»iele. . w przeciwstawieniu do jednego i tego samego dzieła, każda z nich bowiem odpowiada jednemu odczytywaniu dzieła >. Jeżeli pewne dzieło czytamy po raz wtóry (co zresztą nic zdarza się nam na ogół tak często), to poprzednio przez nas utworzone konkretyzacje wpływają, w pewnej mierze przynajmniej, na własności konkretyzacji właśnie tworzonej. Nie jest ona jednak .przeróbką" dawnych, lecz czymś w stosunku do nich całkiem nowym, drugim. Ilu czytelników i ile odczytań tego samego dzida, tyk nowych | tworów intencjonalnych, które nazywamy konkretyzacjami dzieła: wspólne im. wszystkim jest to, że — o ile tylko konkretyzacje trzymają si; jako tako'

. w ramach .poprawności" — w każdej z nich przejawia się jedno i to samo dzieło, zyskując lub tracąc na wartości przez współ wy stępowanie z. uzupełnieniami i transformacjami, które mają swe źródło wyłącznie w czynnościach pcrccpcyjno-konstrukcyjnych czytelnika.

Zastanówmy się jednak trochę bliżej nad tym. czym się różni konkretyzacja dzida sztuki literackiej od samego dzida, którego jest konkretyzacją? W tym celu trzeba ograniczyć się do konkretyzacyj. które przynajmniej w pewnych granicach (w przybliżeniu) są .poprawne"*. Gdybyśmy bowiem chcieli uwzględnić wszystkie konkretyzacje, jakie są możliwe z jednego i tego samego dzieła, stanęlibyśmy przed zadaniem nicrozwiazalnym, albowiem wówczas nikną wszelkie granice możliwej rozbieżności między dziełem a konkretyzacją. W granicznym wypadku możemy w danym razie natrafiać na kon-

i To odczytywanie ulega przy wszelkich większych dziełach wielokrotnym przerwom. Nie ulega wątpliwości, te odbija się tó na konkretyzacji danego dzieła, często w sposób ujemny, ak nie da się lego zwykle uniknąć.

- Łatwo wprowadzić pojęcie „konkretyzacji poprawnej^-, ale trudno jest niezmiernie podać j kryteria, które odróżniają w sposób niezawodny konkretyzacje -poprawne^- od -oicpoprzs- j ■jeb^-. Przekonały mię o tym rozważania przeprowadzone przeze mnie w książce O potnaaa niu dtiela literackiego. Sprawa ta stoi bowiem w id dym związku z zagadnieniem kryteriów ohśrktywnoćd poznania dzieła literackiego.

krclyzacje, po których własnościach wcale nic można już poznać,- te one są konkretyzacjami danego dzieła, a jedynie informacja postronna, że to miała być jego konkretyzacja, kazałaby nam je jeszcze zaliczać do zbioru jego konkretyzacji. Wówczas ..konkretyzacja" tego rodzaju właściwie wszystkim różni się od dzieła, zagadnienie nasze staje się wtedy nieokreślone.

Ograniczając-się więc tylko., do pewnych wybranych'konkretyzacji A dzieła sztuki literackiej) możemy typowe różnice między nimi a scharakteryzować w następujący sposób:    i

W

oUtO

-'ToSu

i (TT) Bardzo doniosła różnica zachodzi przede wszystkim wwarstwieJ?rzmie-niowc]_dzicb literackiego. O ile mianowicie akt twórczy autora, resp. system znaków przez niego'dobrany, wyznacza jedynie w sposób czysto myślowo-•intencjonalny wszelkie twory i zjawiska językowo-brzmieniowe w samym dziele, o tyle twory te przybierają w konkretyzacji postać całkiem konkretną, pojawiając się — przy faktycznym głośnym odczytaniu (-wygłoszeniu”) dzieła - na realnym konkretnym materiale głosowym. Zarówno więc brzmienia słów. jako typowe postaci brzmieniowe, jak i zjawiska pochodne, jak np. melodia, rytm. itd., nasycają się niejako konkretnymi jakościami, -/ które się nadbudowują na konkretnym materiale głosowym, jaki wytwarza* ^ my przy „wygłoszeniu" dzieła. Ten konkretny materiał głosowy opiera się 6,^ ostatecznie na danych wrażeniowych słuchowych, wskutek tego i wszy* ' \ stkie jakości brzmieniowo-językowe, występujące w dziele wygłoszonym, -nabierają określoności, żywości i cielesności, jaka im w samym dziele nigdy przysługiwać nic może. Oczywiście nic wszystkie poprawne konkretyzacje dzieła tym się odznaczają, lecz jedynie te. które dokonują się w faktycznym wygłoszeniu dzieła, inne. uzyskiwane w „cichym" czytaniu, są tej własności pozbawione. Mimo to jednak tylko te niektóre, przy wygłoszeniu dzieła uzyskane konkretyzacje, są „prawdziwymi realizacjami" dzieła. są urzeczywistnieniem ideału, który wola twórcza autora może tylko intencjonalnie wyznaczyć, ale nie ucieleśnić: ucieleśnienie musi pozostawić czytelnikowi (zachodzi tu coś podobnego, jak przy dziele muzycznym, „wykonywanym" przez kogo innego niż sam autor; natomiast w rzeźbie, malarstwie. architekturze artysta sam „ucieleśnia" swoje dzido. Um leż w dokładnie tym sensie nie ma co mówić o „konkretyzacji” dzieła, jak przy dziele sztuki literackiej lub w muzyce).

Obleczenie warstwy brzmieniowej dzieła w jednoznacznie określone, żywość i samoobecność spostrzeżeniową posiadające jakości brzmicniowo-ję-zykowc ma dla niego ogromne znaczenie, choć nic dla wszystkich dzieł jednakowe. Istnieją bowiem dzieła, dla których sprawa ta ma stosunkowo podrzędne znaczenie, np. w powieściach Zoli (abstrahując od przytaczanych w tekście rozmów między osobami przedstawionymi). Wszędzie natomiast, gdzie warstwa brzmieniowa dzieła sztuki literackiej 1. posiada wśród swych

» A więc łych, fctóre oęaenją s* aa „wiernej rckoodraŁcp' dzieła - mówiąc językiem kwąłki O poznaoaói dzida kstrad&go.