n (69)

102

zencja, wzrost, uroda, aby poseł już swym wyglądem jednał sympatię i szacunek⁶⁴. Często powtarzane są anegdoty o ambasadorze niemal karle, który! gdy w^Tugiej”do ziemi szacie stanął przed papieżem, został wezwany do powstania z klęczek, oraz

0    pośle olbrzymiego wzrostu, który przystanąwszy przed sklepem siodlarza zapytał go o coś przez okno, na co uprzejmie poproszono go, aby zsiadł z konia⁶⁵.

NfiftYijęrcj jednak inkaustu poświecono na ponawianie moralnyoh i iatelektuąl- _r nych przymiotów posła. Moralne na pierwszym miejscu stawiają już Villadiego

1    Barbaro⁶⁶. Także Machiavelli — wbrew wyobrażeniu, jakie może nasunąć lektura 11 Principe — instruując młodego dyplomatę florenckiego Girolamiego, zaleca mu przede wszystkim uczciwość⁶⁷. Przyłuski za wzór stawia posłom uczciwość i prawdomówność Zygmunta Starego⁶⁸. Ale czy prawdomówność ma nie znać granic? Warszewicki wymaga jej w zasadzie, ale usprawiedliwia kłamstwa „grzecznościowe” {mendacia quae dicuntur ojficiosa)⁶⁹. Zuniga sądzi, że dobra intencja może zezwolić na rozminięcie się z prawdą, ale — jak i Tasso⁷⁰ — zaleca raczej złoty środek między kłamstwem a bezwzględną szczerością: przemilczanie tego, co kłopotliwe⁷¹. Wymownym „Tace, tace...” Fredro zaleca posłowi milczenie⁷².

Całą^-Europę obiegł epigram ambasadora angielskiego w Wenecji, sir Henry Wot-tona. Do albumu jednego z przyjaciół wpisał on w pierwszych latach XVII w. taką refleksję: „Poseł jest to zacny człowiek wysłany za granicę, aby kłamać dla dobra państwa”⁷³. Żartowi temu zawdzięczał Wotton niełaskę, ale i trwałe miejsce w"Eis^:“ torii dyplomacji. Ówczesną rzeczywistość ujął w sposób równie dosadny, jak później Fredro, radzący posłowi, aby okazywał, „że chce, czego nic chce, a nie chce tego, czego chce”⁷4, jeszcze później zaś francuski minister de Torcy, wedle którego „najlepszym sposobem zmylenia obcych dworów jest po prostu mówienie prawdy”⁷⁵.

Istotnie, szczerość mogła się wydawać czymś niewiarygodnym w okresie, gdy postulat dyskrecji prowadził do ukrywania właściwych zamiarów zarówno przed partnerem, jak przed własnym społeczeństwem. Callićres oddaje doskonale klimat swej epoki, nazywając tajemnicę „duszą rokowań”⁷⁶. Staje się ona ideałem do tego stopnia, że monarcha nierzadko skrywa swe zamiary przed najbliższym otoczeniem i tylko specjalnemu agentowi powierza nieznany ambasadorom „secret du roi”. Lubuje się w tym zwłaszcza Ludwik XV. Nie pozostaną swym władcom dłużni nie-

⁶* Tak Warszewicki, 18 n.; Zufliga, II, 134 n. Nixdorff, teza 52, od tego wymogu zaczyna wywód o przymiotach posła. Calltóres, II, 56-57, powiada w tym związku, że ambasadora uważa się za „próbkę (ćchantilloń) ludzi narodu, który go wysyła”.

⁶⁵ Np. Callióres, n, 19.    ⁶⁶ ViUadiego, H, kw. III,; Barbaro, 67 n.

⁶⁷ Machiavelli MRG, 515 n. ⁶⁸ Przyłuski, f. 350.

⁶⁹ Warszewicki, 75-76.    ⁷⁰ Tasso, f. 33 n.

⁷¹ Zufliga, II, f.85 n. i 107 n. ⁷² Fredro SF, 132.

⁷³    Legatus est vir bonus peregre missus ad mentiendum Reipublicae causa — historię tego epigramatu podaje Satow, 132 n.

⁷⁴    Fredro SF, 125.    ⁷⁵ Flassan, IV, 412.

⁷⁶ Callióres, I (wyd. II), 136. Podobnie Rćal, 330.

27. Ambasadorowie

HANS HOLBEIN MŁODSZY