n (7)

ROZDZIAŁ II

NOWE SZLAKI

„Cała historia nowożytna wywodzi się z owej potężnej epoki, którą my, Niemcy [...], nazywamy reformacją, Francuzi — renesansem, Włosi — cirujuecento, a której treści żadna z tych nazw wyczerpująco nie oddaje”.

(Engels)

MIĘDZY ODRODZENIEM A OŚWIECENIEM

Przypomnijmy zasadnicze wątki dziejów okresu, o którym przyjdzie nam mówić¹.

Historia Europy wkroczyła na nowe tory. Załamuje się teocentryczny światopogląd średniowiecza, a z Włoch rozplenia się po Europie humanistyczne zainteresowanie człowiekiem. Załamuje się hierarchiczna struktura średniowiecza. Podupada autorytet papiestwa — z Pragi, z Saksonii, z Genewy idzie na Europę posiew reformacji. Podupada autorytet cesarstwa — gruntuje się udzielność władców, nie uznających nad sobą zwierzchności.

Zbrakło ideowej spójni średniowiecza — a jednak po stuleciach istnienia społeczności chrześcijańskiej pozostała spójnia kulturalna, choć z dawnej treści uleciało wiele. Dzięki tej właśnie spójni nowe kierunki umysłowe szybko się rozprzestrzeniają. Wzmaga się też coraz bardziej więź ekonomiczna, a handel międzynarodowy przybiera rozmiary średniowieczu nie znane. Zmieniają się jednak główne jego szlaki, a zatem i ośrodki, początkowo skupione w miastach hanzeatyckich i włoskich. Doniosłym motorem tych zmian są wielkie odkrycia geograficzne, prowadzące Europę na podbój innych kontynentów.

Coraz obfitsze i bardziej zróżnicowane stosunki między krajami a władcami wymagają sprężystego aparatu instytucjonalnego i norm, które by regulowały jego funkcjonowanie. Zalążki ich istniały już w średniowieczu, ale teraz dopiero rozkwi-

1. Audiencja ambasadora

YITTORE CARPACCIO

1

Ogólna charakterystyka tego okresu zob. np. HiU, II, 158 n., 209 n., 294 n. oraz III, 1 n., 592 n.; Hubert PNE, 15 n. oraz ZR, 5 n., 20 n., 38 n., 51; Istorija dipłomatii, I, 231 n.; Maresca, 12; Trojanowski, 3 n.; Wheaton, I, 239 n.