Obraz�9

144 Podsrouy dydaktyki ogólnej

*    łączenie wykładu z innymi metodami pracy dydaktycznej oraz uzupełnianiu go pokazem, testem wiadomości, pogadanką, dyskusja i pracą z książką:

*    stopniowym wydłużaniu czasu przeznaczonego na wykład w obrębie lekcji.

Skuteczność wykładu zależy przede wszystkim ad j£g£Lp.tzygotowa-nia. Niewątpliwy wpływ na uzyskiwane za jego pomocą efekty mają również takie czynniki, jak przejrzysta, logiczna struktura, żywy język, racjonalne rozmieszczenie momentów syntetyzujących oraz wielostronne naświetlanie głównego wątku merytorycznego. Równocześnie należy pamiętać, że wskaźniki recepcji treści eksponowanych za pomocą wykładu nie są wysokie, gdyż — jak wynika z badań — wahają sic w granicach 20-50%. Znaczy to, że na każdych 100 informacji przekazanych słuchaczom podczas wykładu zapamiętują oni przeciętnie 20-50 informacji. Stąd wniosek, że jednostronne posługiwanie się wykładem — podobnie zresztą jak wyłączne stosowanie wszelkich innych metod pracy dydaktycznej — nie pozwoliłaby zrealizować tych celów i zadań kształcenia, o których pisaliśmy w rozdziale III.

Pogadanka tym głównie różni się od opowiadania i wykładu, że wymaga od uczniów, tak jak tamte metody, nie tylko myślenia „za nauczycielem”, lecz zmusza ich również do samodzielnej pracy myślom Istota pogadanki polega na rozmowie nauczyciekLZ-uczniami. przyczyni nauczyciel jest w tej rozmow ieosobą kierującą: zmierzając do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpow iedzi. W ten sposób, niejako krok po kroku, uczniowie przechodzą ze stanu niewiedzy — w stan wiedzy, przyswajają sobie nowe informacje oraz porządkują już posiadane.

Pogadanka należy do najstarszych metod pracy dydaktycznej. Po mistrzowsku posługiwał się nią Sokrates i od jego nazwiska wywodzi się leż określenie pogadanka sokratyczna. Pozbawiając pogadankę typowej dla Sokratesa ironii, żmiettiorro~z~czasem jej nazwę na poszukując* (heurystyczna) i podniesiono do rangi czołowej metody nauczania w niektórych odmianach szkoły progresywistycznej. W praktyce szkolnej często jednak pogadanka, zamiast aktywizować uczniów i pomagać im w zdobywaniu wiedzy, hamowała ich inicjatywę, tłumiła inwencje i samodzielność, zaciemniała i cel, do którego zmierzali, i drogi doń prowadzące. Dlatego też stała się przedmiotem ostrej krytyki. N* początku naszego stulecia pedagog niemiecki Hugo Gaudig (1860-1923) zarzucał jej w szczególności, żc jest metodą sztuczną, typowo szkolnrsM Czyż bowiem — dowodził — powinno być tak, iż pytania zadaje ten, k^l° już zna na nie odpowiedź, tzn. nauczyciel? Czy nie powinno 1>)^X

odwrotnie, a więc tak, aby pytał uczeń, tj. ten, który nie wie, a odpowiadał nauczyciel, który wie? Czy w tych warunkach pytania nauczyciela nie hamują samodzielności uczniów? (Gaudig, 1908, s. 14).

Zarzuty wysuwane przez Gaudiga przeciwko pogadance można by uznać za uzasadnione, gdyby nauczyciel posługiwał się nią jako jedyną metodą pracy dydaktycznej. Tak jednak nie było ani w szkole progresy wistycznej, ani też nie jest w szkole współczesnej. Jeśli więc zgodnie z tezą, że wyniki pracy szkoły są funkcją wielości stosowanych metod, środków i form organizacyjnych, uzna się pogadankę za jedną z metod nauczania, to wówczas może ona służyć:

*    przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji;

*    zaznajamianiu ich z nowym materiałem;

*    systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości;

*    bieżącej kontroli stopnia opanowania tego materiału przez uczniów.

Stosownie do tych zadań wyróżnia się takie rodzaje pogadanki, jak wstępna, służąca zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem, syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna.

To jednak, w jakiej mierze pogadanka okaże się pomocna w realizacji wymienionych zadań, zależy od rodzaju pytań stawianych uczniom przez nauczyciela. Pytania te, jeśli mają właściwie spełniać swą funkcję dydaktyczną, muszą być dostosowane do intelektualnych możliwości uczniów. W związku z tym powinny być dla nich jasne, zrozumiale i jednoznaczne, a oprócz tego powinny ich mobilizować do wysiłku umysłowego, a zwłaszcza do wykorzystania posiadanych wiadomości jako podstawy do zdobywania nowej wiedzy.

Pogadanka, w przeciwieństwie do wykładu, znajduje ^stosowanie przede-wszystkim w niższych kląsachjszkoły podstawowej. Natomiast w klasach wyższych posługujemy się nią nie tyle w celu zaznajamiania uczniów z nowym materiałem, co raczej dla jego syntetyzowania, utrwalania oraz bieżącej, wycinkowej kontroli i oceny.

Istotajdyskusji polega na wymianie poglądów-na okrcślony temat. Warunkiem^zatcm skutecznego poshigi\s^nraTięnią'wprac>'dydaktyez-ncj jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie- merytorycznym, jak i formalnym. Przygotowanie to polega przede wszystkim na wyposażeniu dzieci i młodzieży w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji, feez spełnienia tego warunku byłaby ona pozbawiona treści i nieprecyzyjna. Równie ważne jest wdrożenie uczniów do sztuki dyskutowania. Dlatego też przedmiotem szczególnej troski nauczyciela powinno być wyrobienie u nich umiejętności jedno*