Obraz (20) 2

I GŁUCHO - TYLKO JAKAŚ W POWIETRZU ROZTERKA

i „bez”-przestrzeni. Odsłania ją jako bezkresną, nieskończoną, a więc „nocną”, zatrważającą jej stronę w jeszcze większym stopniu niż wzrok, tak rozpaczliwie poszukujący każdego przejawu widzialności. Poeta nieustannie atakuje ową głębię przestrzenną i usiłuje odsłonić jej pozazmysłowe rejony. W tym celu gra w Marii różnym oddaleniem dźwięku, a więc dźwięku stopniowo milknącego w dali, oddalającego się wciąż lub powtarzającego się od czasu do czasu:

I długo, i daleko, słychać kopyt brzmienie:

I, 2, W. 21

W ciasną, gotycką bramę suną się z łoskotem. Zagrzmiała długim echem do sklepienia drżąca -Aż łagodniejszą ziemię lżej kopyto trąca;

I ciszej, ciszej brzęcząc - już słabo

[— z daleka -

Głuchy dochodzi odgłos i coraz ucieka.

I, 7, w. 136-140

Już we wsi tylko kurze — jeszcze słuch łoskotem Drga dźwięcząc przygłuszony i koni łupotem.

Już we wsi kurz osiada — jeszcze przerywanie Z dala wojennych rogów dolatuje granie,

1,19, w. 629-632

Na rozciągnięte niwy słońce z kosa świeci -Czasem kracząc, i wrona i cień jej przeleci, Czasem w bliskich burianach świerszcz polny zacwierka,

1, 8, w. 169-171

Z podanych fragmentów widać, w jaki sposób Malczewski wykorzystuje środek poetycki, zwany uprzestrzenniającą rolą dźwięku. W sferze wyższych, symbolicznych znaczeń utworu należy ujmować go jako znak umierającego Dnia i uciekającego czasu.

Jednakże podstawowa rola artystyczna oddalających się lub powtarzających się dźwięków tkwi w tym, że stanowią one tło dla najniższego i najciemniejszego akordu nocy kosmicznej Malczewskiego — dla ciszy. Ona jest dominantą akustyczną centralnych obrazów Marii, które zawsze zmierzają do ciszy i pustki:

I długo, i daleko, słychać kopyt brzmienie:

Bo na obszernych polach rozległe milczenie:

I, 2, W. 21-22

I cicho- jak na sercu Śmierć swój obraz kryśli; ł pusto - smutno — tęskno - jak u Marii w myśli [...]

1 c i c h o - jak modlitwa w łono Boga płynie -I pusto - smutno - tęskno - jak gdy szczęście minie.

1,19, w. 633-640

Trzy razy czujnie echo z odpowiedzią leci I mi 1 czy - [...]

II, 25, w. 1222-1223

I ciche, puste pola - znikli już rycerze,

A jakby sercu brakli, żal za nimi bierze [...]

Na rozciągnięte niwy słońce z kosa świeci —

Czasem kracząc, i wrona i cień jej przeleci,

Czasem w bliskich burianach świerszcz polny zacwierka I głucho — tylko jakaś w powietrzu

[rozterka.

I, 8, w. 165-172

I cicho - gdzie trzy mogił w posępnej drużynie;

I pusto — smutno — tęskno w bujnej Ukrainie.

II, 20, w. 1466-1467

Natura w Marii nie przeraża rozpętanymi żywiołami, burzą, grzmotem czy błyskawicą, ale zapadaniem w martwą ciszę. Świat