Obraz (27) 2

I CLUCHO - TYLKO JAKAŚ W POWIETRZU ROZTERKA

O, gdybyż nie ten gorączkowy szał,

Któreżby żywe serce nie struchlało Przed okropnością istnienia, -^6]

W partiach tekstu, przedstawiających Wacława powracającego z walki, Malczewski nasila częstotliwość motywu księżyca, „gwiazdy nocnej strony”. Miecznik, odprawiając Wacława do Marii -po zwycięstwie nad Tatarami - zauważa:

Lecz kiedy dusza zda się dzierży czego żąda,

Coś Wasze na zwycięzcę smutnie mi wygląda?

Patrz no, jakże ci pięknie księżyc oto wschodzi -

11,13, w. 1148-1150

Bardziej rozbudowany obraz księżyca pojawia się we fragmencie

O! jak ślicznie przez pole młody Wacław bieży!

Srebrny połysk na włosach, na piórach, a w zbroi

Twarz ogromna księżyca malutka się dwoi.

II, 14, w. 1163-1165

Wacław cały jest w srebrze śmierci. Księżyc zagarnia go coraz natarczywiej w swe nocne władanie. Jego światło na włosach, na piórach to znak, że Wacław jest nosicielem kosmicznego losu. Księżyc „o twarzy ogromnej” i cisza w naturze rozlana to u Malczewskiego najbardziej niepokojące i złowrogie piętna nocy. Cisza w Marii nie jest tylko bierną niemotą, ale w najgłębszym, ontologicznym sensie byciem kosmosu w stanie śmierci. W naturze uciszonej tym natrętniej, tym krzykliwej przypomina śmierć o swej wszechobecności:

Już Noc zaprowadziła ciemne rządy swoje;

Już ucichli surmacze, Sen szczęście osłania;

I puszczyk z wieży zaczął grobowe wołania;

I, 6, w. 98-100

W ciszy nocnej, przy blasku „księżyca w pełni” dokona się najokrutniejszy los Wacława, doświadczy on straszliwego jego szyderstwa. Cała niema groza ciszy objawi się w momencie przyjazdu bohatera pod dom Miecznika. Dom — w którym uśmiercona Maria leży w żałobnej odzieży - „śpi w milczeniu”, jest cichy, głuchy i martwy. Niczego w nim nie słychać, choć Wacław cały zamienia się w słuch:

Ni chodu spiesznych kroków, zgiełku w nagłej mowie,

Ni światła — w ciemnej — cichej — zamkniętej budowie.

II, 15, w. 1225-1226

W ciszy spogląda Wacław na księżyc w pełni. Wpatrzywszy się uważniej, dostrzegł „jakby szyderski uśmiech w tej pyzatej twarzy”. A miał z czego drwić, gdyż Wacławowi wydawało się, że za chwilę:

[...] będzie szczęśliwszym od ludzi,

Od Aniołów [...]

II, 15, W. 1220—1221

Co za ironia losu? Promień księżyca w pełni migając, oświecał już uśmierconą Marię:

Tak dziką tkliwość rzucał w przymrużone oczy,

Z jaką mizg upiorzycy, gdy kochanka zoczy.

II, 16, w. 1273-1274

Malczewski odsłania w tym obrazie upiorną i niesamowitą straszność swej nocy. Odbicie światła księżycowego w martwych oczach Marii, a więc jakby odbicie śmierci zdradza najgłębsze ciemne jądro tej nocy, jej nieobliczalną zachłanność w śmierci, niemalże miłosne, dzikie, ciemne w niej upodobanie. Dlatego właśnie pyzaty księżyc postać Wacława „w czarnych, olbrzymich kształtach obalał na trawę”. Cień bohatera jest więc o wiele większy od niego samego. Obraz ten symbolizuje nie tylko złowrogą domi-