Obraz (27)

52 SŁOWIAŃSZCZYZNA, SZALEŃSTWO I ŚMIERĆ

od sowy Minerwy, pod jego przewodem mogła się odbyć podróż do źródeł przedchrześcijańskiej Słowiańszczyzny. Rodzimy, poważny lelek — jako ptak-emblemat Zoriana — nie mógł jednak znaleźć uznania wśród krzykliwej uczonej gawiedzi¹².

Związany ze słowianofilskimi Ziewończykami¹³ Dominik Magnuszewski w programowym wierszu, otwierającym drugi tom almanachu „Ziewonia”, przedstawiał dokładnie spór między Chodakowskim a klasykami. Jakiś podróżny” z kijem i tłumoczkiem na plecach, opylony piaskiem dróg, wszedł do sali, w której rezydowali uczeni starcy. Wyjawia on swe poglądy na przeszłość narodową:

„Ja idę stamtąd!”, woła „widziałem, jak całą Ojce nam zostawili ziemię; w niej zostało Więcej pamiątek, śladów, dawniejsza to księga Jak wszystkich greckich mistrzów; ona kości sięga Sławian, ona ich szaty nie zwlokła, nie zdarła To nie Saturn, ona swych dzieci nie pożarła!”

Na takie dictum grono mędrców wybucha śmiechem, złości się, szczuje, miota potwarze.

Rozżarła się papuga, a zbierając głoski Nielubego imienia: „Precz, precz Chodakowski” — Krzyknęła, za nią rój cały greckiej mitręgi¹⁴.

Ta papuga to znienawidzony długotrwale przez romantyków Jan Śniadecki. Donosił on księciu Adamowi Czartoryskiemu o rozprawie Chodakowskiego O Sła-wiańszczyźnie..., że jest „źle i nieprzystojnie napisana. Co należało opisać stylem prostym, czystym i zrozumiałym, to wystawione jest z uniesieniem, z presumpcją, polszczyzną w jednych miejscach zepsutą, w drugich

ciemną i niezrozumiałą”. Jest to katalog ówczesnych za-strzeżeń kierowanych pod adresem języka romantyków. Dalej Śniadecki pisał o pogańskiej nieprawomyślności Zoriana: „Gniewa się nieprzystojnie autor na pierwszych apostołów chrześcijaństwa i zdaje się mieć w większym szacunku pamiątki bałwochwalskiej przeszłości, jak naukę ewangeliczną”¹⁵.

Inność, która go interesowała, Zorian chciał odkryć, grzebiąc w ziemi i przebywając wśród ludu — w „gorzkim zmroku”, jak to pięknie nazwał, kurnych chat. „Tam, w dymie wznoszącym się nad głowami, snują się jeszcze stare obrzędy, nucą się dawne śpiewy i wśród pląsów prostoty odzywają się imiona bogów zapomnianych”¹⁶. Zorian sądził, że chwycił nić, po której iść należy, by dotrzeć do stłumionej inności. Jaka ona była?

Roje niezliczone pogan

Poglądy Zoriana tkwiły w centrum ideowych sporów epoki. Wawrzyniec Surowiecki w roku 1807 zauważył pewną drażniącą go prawidłowość w kulturze ówczesnej: „Przyjąwszy chrzest od Rzymian i od Greków, przyjęliśmy zarazem ich ducha pogardy i nienawiści do wszystkiego, co było starym lub obcym; ze wstrętem tylko przyzwyczajono nas patrzeć na stan dawny, wystawiano go zawsze w najohydniejszych obrazach. Przy takowym uprzedzeniu Słowianie w pogaństwie musieli nam się wydawać dziką tłuszczą, nie znającą żadnych prawideł obyczajności i porządku”¹⁷. Tymczasem Surowiecki był przekonany, że Słowianie „nie mogli być dziką tłuszczą, bez organicznych związków, bez praw, bez osobnych obyczajów, nałogów i przesądów”. Mieli swoją mitologię, swój język, swoje podania, swój sposób myślenia. Nie podzielał jednak zdania Chodakowskiego, że „ojcowie nasi chrzest za wcześnie przyjęli”¹⁸.