Obraz (38) 3

74 SŁOWIAŃSZCZYZNA, SZALEŃSTWO I ŚMIERĆ

chowuje duch narodowy, czysty, bo nie skalany wpływem cudzego” (tamże, s. 114), —Kryteriami słowiańsko-polskiej „narodowości” oraz zachodniej „obcości” i „cudzości” kierował się również S, Goszczyński w słynnym i obrazoburczym manifeście Nowa epoka poezji polskiej (1835).

¹⁷    W. Surowiecki, Obraz dzieła o początkach, obyczajach, reli-gii dawnych Słowian, cyt. za: J. Maślanka, Wstęp do: Z. Dołęga Chodakowski, O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem..., s. 9.

¹⁸    W. Surowiecki, Zdanie o piśmie Z.D. Chodakowskiego...

¹⁹    Z. Dołęga Chodakowski, O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem..., s. 19.

²⁰    Tamże, s. 20.

²¹    M. Kosman przedstawia dramatyczne dzieje chrystianizacji Prus i Litwy oraz rozmiary oporu wobec niej. Cytuje Wincentego Kadłubka, opowiadającego historię wyprawy Bolesława Kędzierzawego w XII wieku przeciwko Getom (Prusom), „którzy, jak wiadomo, są wrogami nie tyle ciał, ile dusz”. Podczas wyprawy ogłoszono, że kto przyjmie wiarę chrześcijańską, obdarowany zupełną wolnością nie poniesie żadnej szkody na majątku; kto by zaś nie chciał porzucić bezbożnego obrządku pogańskiego, bezzwłocznie zostanie ukarany śmiercią. „Atoli — komentuje Kadłubek — religia ich była jak zwiewny dym, i to tym bardziej krótkotrwała, im bardziej wymuszona. Wkrótce bowiem ci obłudnicy-jak śliskie żaby wskoczyli w odmęt odszczepieństwa i jeszcze wstrętniej zanurzyli się w błocie głęboko zakorzenionego bałwochwalstwa” (Zmierzch Perkuna czyli ostatni poganie nad Bałtykiem, Warszawa 1981, s. 54-55).

²²    M. Rudaś-Grodzka, Słowiańszczyzna. Pamięć i zapomnienie w wykładach Adama Mickiewicza i powieściach Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Konteksty” 2003, nr 1-2, s. 224.

²³    Por. G. Deleuze, F. Guattari, Kafka. Pour une litterature mi-neure, Paris 1975.

²⁴    Z. Dołęga Chodakowski, O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem..., s. 175.

²⁵    A. Mickiewicz, Dzieła. Wydanie Rocznicowe, t. III, Warszawa 1995, s. 102.

²⁶    S. Pigoń, Formowanie „Dziadów” części drugiej. Rekonstrukcja genetyczna, Warszawa 1967, s. 20.

Por. N. Taylor, Prawzór „Dziadów” Mickiewiczowskich w nowym świetle (na podstawie badań Olimpii Swianiewiczo-wej), w pracy zbiór. Wilno i ziemia Mickiewiczowskiej pamięci, t. II, W kręgu literatury i sztuki. Pod red. E. Feliksiak, E. Sidoruk, Białystok 2000. Autorka cytuje artykuły, studia, pozostające w rękopisie rozprawy Swianiewiczowej oraz jej korespondencję z Pigoniem. „Świadectwo Swianiewiczowej — pisze — pnrwadzi do obalenia wniosków Pigonia, który co prawda przytoczył niektóre jej dowody, nie dał się jednak w tej kwestii przekonać. Praca nad książką [Formowanie „Dziadów” części drugiej] była przypuszczalnie zbyt zaawansowana, aby mógł zmienić jedną ze swoich głównych tez” (s. 61). Oto podstawowe punkty wywodu Swianiewiczowej: „Radawnica” na wiosnę „została wprowadzona w rodzinnych stronach badaczki, na Białorusi, dopiero w XIX wieku przez Kościół prawosławny po kasacji Unii Kościelnej” (tamże). W swej pozostającej w maszynopisie rozprawie (Interpretacja „Dziadów” Mickiewiczowskich na podstawie folkloru białoruskiego] Swianiewiczowa zarzucała mickiewiczologom „nieznajomość realiów geograficznych, historycznych, kulturowych, obyczajowych i wyznaniowych, a więc brak wiedzy o dziejach Kościoła unickiego” (s. 62). Władza carska wdrażała na obszarach białoruskich „nową” tradycję, mianowicie „Radawnicę”. „Narzucona przez rosyjskich popów jako namiastka jesiennych dziadów, miała oderwać chłopstwo białoruskie od przynależności do Unii” (s. 69). Przewodzący obrzędowi Starzec zapraszał w następujących słowach: „Nie bojcias duszy, / ni ksiendzu / ni papou, / sami swoi pryszli”. Konkluzja Swianiewiczowej brzmi: „W odróżnieniu od Kościoła katolickiego i prawosławnego, które wprowadziły własne święto dla uczczenia zmarłych, kler unicki powstrzymywał się od ingerowania w stary obrzęd pogański, sprzeciwiał się też zakazowi przynoszenia i zostawiania jedzenia na mogiłach” (s. 67). Por. też J. Straczuk, Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Połsce i na Białorusi, Wrocław 2006.

Por. S. Pigoń, Do źródeł „Dziadów" kowieńsko-wileńskich, Wilno 1930.

S. Vincenz, Adam Mickiewicz, poeta i człowiek, w: tegoż, Po stronie dialogu, 1.1, Warszawa 1983, s. 119.