okolicznosci zamachu26 (1)

sady ube/picc^en społecznych

ipet\ncy|i

Trybuna! Kompel^ncyiny

—v-

W    'THW^

u^.;v*wk \\J - wc-    ł

NTA oraz ławnicy. Tych ostatnich powoływał prezes Rady Ministrów na czas jednego roku: połowę spośród urzędników o wykształceniu prawniczym podległych ministrom skarbu oraz opieki społecznej i połowę spośród inwalidów posiadających średnie wykształcenie, wskazanych przez stowarzyszenia inwalidów. Postępowanie toczyło się według przepisów obowiązujących przed NTA. Nie obowiązywał jednak przymus adwokacki, sąd zaś posiadał uprawnienia rewizyjne.

Tuż przed wybuchem wojny, w ustawie z 28 lipca 1939 r. przewidziano utworzenie innych specjalnych sądów administracyjnych - sądów ubezpieczeń społecznych. Miały one tworzyć odrębny system dwuinstancyjny: okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych (orzekające z udziałem ławników) i Trybunał Ubezpieczeń Społecznych (o składzie zawodowym). Przepisów tych nie zdołano wprowadzić w życie.

Funkcjonowanie sądownictwa administracyjnego wymogło też utworzenie sądownictwa kompetencyjnego, rozpoznającego spory' o właściwość między organami administracji i sądami administracyjnymi a innymi sądami. Na mocy ustawy z 25 listopada 1925 r. powstał Trybunał Kompetencyjny z siedzibą w Warszawie. W jego skład wchodziło 2 prezesów i 14 członków. powoływanych na czas 5 lat przez prezydenta na wniosek prezesa Rady Ministrów. Część członków Trybunału rekrutowała się spośród sędziów NTA. część Sądu Najwyższego, a część z grona znawców prawa, niesprawujących żadnych urzędów w administracji i sądownictwie, a wskazywanych przez wydziały prawa uniwersytetów państwowych.

10.8.2. Kontrola administracji “

Administracja II Rzeczypospolitej podlegała wszechstronnej kontroli, tak zewnętrznej, jak i wewnętrznej. O zasadniczej formie kontroli zewnętrznej, sprawowanej przez sądownictwo administracyjne, już powiedziano. Pozostałe formy zewnętrznej kontroli administracji to kontrola parlamentarna. opinii publicznej oraz państwowa kontrola finansowa.

10.8.2.1. Zewnętrzna kontrola administracji

kontrola parlamentarna Kontrola parlamentarna nad działalnością rządu przejawiała się przede wszystkim, w parokrotnie już omawianej, instytucji odpowiedzialność 1,    politycznej członków gabinetu. Wyrażała się w prawie sejmu do żądania

ustąpienia rządu lub ministra. Konstytucje polskie uznały względną, a nie absolutną solidarność Rady Ministrów, i tym samym możliwa była zarówno I    solidarna odpowiedzialność polityczna ministrów, jak i indywidualna każ

dego z nich. W zakresie kontroli parlamentarnej leżała też możliwość pociągania premiera bądź ministra do indywidualnej odpowiedzialnośa konstytucyjnej. Postawienie ministra w stan oskarżenia następowało na V    podstawie uchwały sejmu, podjętej kwalifikowaną większością 3/5 głosów

w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Konstytucja z 1935 r. włączyła do tego postępowania senat. Rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku należało do Trybunału Stanu.

inne formy kontroli parlamentarno]

Innymi formami kontroli parlamentarnej były interpelacje i pytania poselskie, zatwierdzanie rachunków państwowych, kontrola nad długami państwa oraz powoływanie nadzwyczajnych komisji do badania poszczególnych spraw. Interpelacje kierowali posłowie pod adresem rządu bądź do poszczególnych ministrów. Odpowiedź na nie winna nastąpić do 6 tygodni; po 1926 r. czas ten wydłużono do 8 miesięcy. Treść odpowiedzi mogła stać się przedmiotem dyskusji lub uchwały sejmowej. Zatwierdzanie rachunków państwowych następowało corocznie i kończyło się udzieleniem rządowi absolutorium. Powoływane nadzwyczajne komisje miały prawo przesłuchiwania zainteresowanych stron, świadków, powoływania biegłych.

kontrola opinii pubticn*

Kontrola opinii publicznej funkcjonująca w Polsce międzywojennej wynikała z konstytucyjnych gwarancji wolności prasy. Była ona ważnym i często skutecznym instrumentem kontroli poczynań organów administracyjnych. wskazującym na wady. nadużycia czy bezprawność ich działań. Krytyka prasowa miała też skutki polityczne wpływające na wyniki wyborów parlamentarnych i samorządowych. W większych urzędach uruchomiono oddzielne referaty prasowe, zbierające informacje o głosach prasy na temat działalności administracji.

kontrola finansowa - N

Kontrolę finansową działań administracji sprawowały niezależne od rządu organy w postaci Najwyższej Izby Kontroli (NIK) i okręgowych izb kontroli. Najwyższa Izba Kontroli została utworzona już w 1919 r.. a według Konstytucji marcowej (art. 91) stała się organem sejmu, opartym na zasadzie kolegialności i niezawisłości jej członków. Do zadań NIK należała kontrola całej administracji państwowej pod względem finansowym, badanie zamknięcia rachunków państwa i przedstawienie corocznie parlamentowi wniosku o udzielenie bądź odmówienie rządowi absolutorium.

Aktem wykonawczym konstytucji była ustawa z 23 czerwca 1921 r.

ustawa o kontroli państwowe]; 1921 r

0    kontroli państwowej. Według jej unormowań, kontrola państwowa obejmowała administrację rządową i samorządową oraz instytucje działające przy udziale finansowym Skarbu Państwa lub pod jego gwarancją. Izba w szeroko zakreślonych uprawnieniach kontrolnych nie ograniczała się do badania legalności wypłat, ale kontrolowała celowość

1    efektywność działalności finansowo-gospodarczej. Stwierdzenie nieprawidłowości pociągało żądanie od władz zwierzchnich jednostki kontrolowanej ich usunięcia bądź też zawieszenia określonych osób w czynnościach i pociągnięcia ich do odpowiedzialności osobistej i materialnej.

struktura NIK

Na czele NIK stał prezes, mianowany przez prezydenta na wniosek premiera, ponoszący, tak jak członkowie rządu (choć nie wchodził w skład Rady Ministrów), odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną. Jed-

367