Obraz
1 4

pracownica nie otrzymywała wynagrodzenia, przysługiwał zasiłek pieniężny wypłacany przez instytucje dobroczynne. Z czasem przerwy na karmienie wliczono do czasu pracy. Powyższe przykłady wskazują na interesującą funkcję opieki społecznej, polegającą na „odkrywaniu" nowych potrzeb społecznych i obszarów aktywności państwa. Początkowo potrzeby te zaspokajało państwo poprzez opiekę społeczną. Stopniowo jednak odpowiednie zadania powierzano innym organom, wprowadzając szerszą regulację prawną i doskonalsze rozwiązania organizacyjne. Prawidłowość tę potwierdza również funkcjonowanie ośrodków zdrowia (będących częścią systemu ochrony zdrowia), które początkowo działały jako instytucje opieki społecznej⁷ przeznaczone dla osób nieobjętych ubezpieczeniem społecznym.

funkcja    Podsumowując dotychczasowe rozważania, można stwierdzić, że w ewo-

pilotażowa lucji opieki społecznej widoczna jest tendencja do rozszerzania jej zakresu i uwidaczniania problemów, które następnie poddawane są odrębnym regulacjom prawa pracy, ubezpieczeń społecznych i prawa administracyjnego. Rozszerzanie zakresu opieki społecznej polegało głównie na próbach przystosowania pomocy do rosnącego i różnicującego się katalogu potrzeb, zwiększaniu rodzajów świadczeń oraz rozbudowie systemu administrowania opieką i odpowiedniego przygotowania jej pracowników. Ujawnianie przez opiekę społeczną nowych potrzeb wynikających z rozwoju cywilizacyjnego H. Szurgacz nazwał funkcją pilotażową. Wkraczając na nowe obszary działania, opieka (pomoc) społeczna przygotowywała grunt pod lepsze rozwiązania organizacyjno-prawne, ujawniała pomijane wcześniej problemy i inicjowała sposoby ich rozwiązania. Rozmiar potrzeb często przekraczał jej możliwości, co wymuszało interwencję ustawodawcy i przekazanie spraw innym instytucjom. Jest to jedna z najistotniejszych właściwości dawnej opieki i współczesnej pomocy społecznej, która w dużym stopniu tłumaczy jej żywotność, przydatność i wyznacza perspektywy rozwoju⁸.

opieka a pomoc    W ewolucji analizowanego zagadnienia pojawiają się trzy zasadnicze

społeczna etapy obrazujące przekształcenie dobroczynności w opiekę społeczną, a następnie opieki w pomoc społeczną. Już w okresie międzywojennym zwracano uwagę na elementy charakteryzujące opiekę społeczną wykraczające poza jej definicje. Ówczesną opiekę społeczną cechowała potrzeba niesienia pomocy, obowiązek jej udzielania oraz przyznawanie pomocy w granicach konieczności⁹. Uznawano, że w opiece społecznej mieszczą się w zasadzie trzy odmienne działalności: pomoc, ratownictwo i opieka. Pomoc polegała na wspieraniu jednostki w samodzielnym pokonywaniu życiowych trudności. Na ratownictwo składały się doraźne działania podejmowane w związku z nagłymi nieszczęściami. Opieka wykonywana była w sytuacjach bezradności i sprowadzała się do kierowania życiem świadczeniobiorcy¹⁰. Opieka w porównaniu z pomocą ma charakter bardziej filantropijny, połączona jest z przejęciem od-

⁷Zob. E. Manteuffel, Współczesne formy opieki społecznej (w:) Aktualne zagadnienia opieki społecznej, Warszawa 1936, s. 20.

" H. Szurgacz, Uwagi o ewolucji pomocy społecznej, PiZS 1987, nr 2, s. 11-12.

’ K. Krzeczkowski, Polityka społeczna, Łódź 1947, s. 141.

¹⁰ H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Wrocław 1961, s. 322.

18

fflflit I? i IFl ic»-m.s ini