PICT2831

78

WYKŁAD N1EKTOROCH SŁÓW

Kręg, obręcz szeroka i gruba z żelaza surowego odlana, która opisuię , albo skrzynię w ktorey iest kowadfo fryszenkie, albo wał, z którego nogi wychodzę i młot podnoszę ; ieżeli kręg leię na wał młot nodnoszęcy, daię w nim tyle dziur obszernych czworograniastych, ile w weń nóg ma być wprawionych.

Krój, naczynie żelazne u pługa przed lemieszem osadzone , które że najprzód ziemię kraie, zowie się króy , takowe naczynie w kuźnicach robię.

Kowadło , żelazo na kcórym Fryszerz , albo Kowal młotowy szyny wycięęa, na tymże ćwiekarz robi ćwieczki, Kowale i Szlotarze żelazo kuię. i t. d.

Kowal młotowy, nazwisko pierwszego Czeladnika w Fryszerce, ten kawałki gęsi z pieca w kleszczach wyimuie, pod młot podkłada, i szyny cięgnie.    ....

Kowalieba, Kowalicha zowie się Kuźnia mała , w którey Kowale a żelaza cięgłego robię podkowy , gwoździe , powozy kuię , czyli Kuźnie w wsiach i Miastach znayduięce się, przy Fabrykach żelaza sowię Kowalichami.

Krzemieniec , Kamień podobny do owego , z którego skałki robię, w nim iest wiele wapna , pod nim bywaię obfite wody, zaczem gdy na takowy Kamień górnicy natrafię, dół opuszczaię , aby ich woda nie zatopiła.

Kun wfgli, zowię węgle drobniuchne, albo proch na który, węgle sę starte.

Kurzaez, Mayster węgle palęcy; ten ieżeli iest biegły w swey sztuce, z mielerza maięccgo w sobie sięgów 36. wydaie węgli koszów 19; w niektórych Fabrykach wycięgaię po nim, aby wyrażonę węgli miarę wydawał, i podług wydatku płacę bierze, to iest: gdy motey węgli wyda, proporcyonalnie odtręcaię mu od miary, gdy wię-ccy wyda dopfacaię mu; w innych fabrykach takowego regularnemu nie-zachowuię.

Kunowanie , opsypowanie mielerza piaskem drobnym , albo z kurzem węgli zmięszanym.

Ł.

Łatry, to samo znaczę co sężoie, w Fabrykach Biskupstwa Krakowskiego Łatr ma długości łokci 3. cało w. 6.

Ława, w Fryszerce zowie się blacha żelazna, utrzyrnuięca sklepienie pieca.

Łupka,

Łupka, żelaza żurowego sztuka, który w Dymarkach odlewaj, {.upka bywa okrygława nakształt bochenka Chleba , waży cetnar albo więcey.

Łysak, iest ruda żelazna twarda, nie maiy ca słoiu czyli ośli— złości, który dobra ruda miewać zwykła, ostatnia ruda podle wyda. ic żelazo, przeto z inny potrzeba i% mieszać; myli się więc X. Rzy-czyński, gdy pisze, że Górnicy oaylepszy rudę zowiy Łysak, bo przeciwnie rozumieć potrzeba.

M.

Majster piecowy, do niego należy piec zaprawiać, doglydać iak w nim ruda topnieie , rudę przyzwoicie mięszać , i naczynia żelazne odlewać. W Kuźnicach Biskupstwa Krakowskiego Majstrów mary kra. iowych , w innych Cudzoziemców. Naywiększa biegłość Maystra zasadza się nadaniu zaprawy, i osadzeniu formy, tey umiejętności czasem synom własnym nie powierza; przyznać iednak potrzeba, ietakowy umieiętność każdy przeymie, ieżeli opisanie różnych pieców znayduiyce się w Nauce o szukaniu i gatunkach rudy pilnie odczyta.

Miedzianka, Ruda miedziana; Górnicy około Kielc rudę miedziany biorycy używaiy słowa miedzianka; dawniey w tamtym miey-scu wiele miedzianki wydobywano, i Kościoł Parafialny w Tumlinie, w pobliskości gór miedzianych, Jerzy Xżę Radziwiłł Kardynał i Biskup Krakowski erygował w Roku 1499. na Fabryce miedzianey, t której co kwartał, cetnar miedzi Proboszczowi Tumlińskiemu oddawać nakazał, gdy w erekcyi wspomnionego Kościoła mówi; Conce-„ dimus przterea , Sc cum Successoribus Nostris Rererendissimis Epi-„scopis Cracoviensibus, de mineris Sc Officinis Nostris Kielcensibus „ uoum cennrarim icrls percussi Sc facti, in singula quatuor tempora, „eidem Ecclesise ac ejus Parocho Nos daturos submittimus; w górach Kielieckich kopanie miedzianki odnowione.

Mielerz, Stos z drzewa nakształt stogu porzydnie ułożony, z takowego drzewa węgle kurzy 5 Mielerz układaiy albo z siedmiu dzie-siyt dwóch , albo z trzydziestu szesciu siygow. jeżeli siygi sy suche i miary dobrey, kurzacz | lako się powiedziało) z trzydziestu sześciu siygów, wydawać powinien 19. koszów węgli; Siygi z rachowane oddaiy kurzaczowi, ten więc doglydać powinien, aby zwozycy ie , na bok drzewa nie zrzucał, lecz na miejsce, na którym mielerz ma zakładać , zwoził.

Mucle