psychologia religii6

38

ⁿdawnc zapomnianych" schematach pamięciowych, v; których zmsgazynowa-ny został kiedyś poznany materiał na temat tradycji religijnej, nogą się one uaktywnić i zacząć ponownie kontrolować proces przetwarzania

informacji.

Ponieważ zwyczajne schematy poznawcze rie są już dominujące, w rezultacie może dojść do percepcji rzeczywistości religijnej. Religijny układ odniesienia może się również zaktywizować pod wpływem lektury, tak jak np. stało sit w przypadku Alćousa Hualeya /1954/, którego doświadczenia, jakie przeżył po zażyciu meskaliny, w spesoe jasny odnosiły się do filozofii Wschodu, którą studiował przez wiele lat.

Z diugiej jednak strony, jeśli człowiek nigdy nie zapoznał się z religijnym układem odniesienia, w sytuacji zakłócenia normalnych sche

matów percepcyjnych, nie może dojść do przeżywania doświadczenia religijnego,

• Aby uniknąć nieporozumienia, należy podkreślić, że doświadczenia religijne zachodzić/mogą bez stosowania sztucznych środków. Chciałbym postawić hipotezę, że jedną z cech dojrzałej autentycznej religijności jest zdolność jednostki do przenoszenia się w sposób dowolny ze świeckiego do religijnego układu odniesienia. Innymi słowy, dojrzała religijność implikuje, śe człowiek dochodzi do stanu wewnętrznej wolności i oderwania się od wartości kulturowo dominujących. Niekiedy, kiedy nie zachodzi tego rodzaju potrzeba, osoba o dojrzałym poziomie religijności jest w stanie powstrzymać zwyczajną, pragmatyczną interpretację rzeczywistości i doświadczać tę rzeczywistość w sposób religijny.

Jako jeden z wniosków, płynących z naszej analizy doświadczenia religijnego i jego determinant, zaproponowałbym stwierdzenie, że sama psychologia religii nie jest w stanie badać doświadczenia religijnego i musi korzystać z modeli integracyjnych i metod stosowanych przez inne dyscypliny* Widzieliśmy, że doświadczenie religijne jest efektem kompleksowej interakcji pomiędzy czynnikami działającymi na płaszczyźnie jednostkowej, społecznej i kulturowej.

Kie można ominąć żadnej z tych płaszczyzn przy analizie tego zjawiska, jeśli chce się uniknąć formułowania błędnych wniosków. Padanie doświadczenia religijnego w ramach psychologii religii ogranicza się w znacznym stopniu tylko do płaszczyzny indywidualnej. Przykładowo William James, w swoich opisach doświadczenia religijnego, wyodrębnił jednostkę z jej kontekstu kulturowego. Aby zrozumieć czyjeś doświadczenie religijne, nie można jednak badać wyłącznie struktury i funkcjonowania osobowości danego człowieka. l!usimy badać również interakcję pomiędzy czynnikami osobowościowymi, kontekstem kulturowym oraz otoczeniem społecznym, najistotniejszą cechą charakteryzującą doświadczę-