religia a kultura2

86 RELIGIA A KULTURA

wymaga on od swoich wyznawców pełnego podporządkowania się jego woli, nawei jeśli oznacza to ból i cierpienie.

Podobnych przykładów kulturowej jnodyfikacji roli rcligii w sytuacjach trudnych dostarczają badania Socjologiczne wśrScTTćatolików wywodzących się z różnych kręgów kulturowych, przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych. (Meisenheldcr i Chandler, 2000). Badani katolicy; polskiego jjiiszpańskiego ! pochodzenia znacznie częściej przyjmowali styl radzenia sobie z tymi sytuacja-! mi, który w kategoriach Pargamenta mógłby być scharakteryzowany jako ule-' gły. Uznawali, że Bóg rozwiąże nawet najtrudniejszą sytuację (np. nieuleczalną , ćłfdfobę, narodzenie upośledzonego umysłowo dziecka), a więc nie trzeba się ■ nią martwić/Z kolei katolicy pochodzenia irlandzkiego, niemieckiegaJu.bj^lo-f'skjego częściej odrzucali możliwość zaangażowania tylko Boga lub tylko wla-I j snej aktywności w rozwiązanie takiej sytuacji. Protestanci pochodzący ze Skan-. v dynawii częściej przyjmowali styl uległy, zaś protestanci pochodzący z Wielkiej Brytanii lub Niemiec styi najbliższy stylowi w;spó!pracującemu.„Tak więcjmimo unifikującego, wpływu kultury amerykańskiej kultura krajów pochodzenia modyfikowała deklarację sposobu, włączenia rcligii w rozwiązywanie przez osoby badane sytuacji trudnych.^

'Uwzględnienie’'religii w sposobie radzenia sobie z-sytuacją trudną wymaga niekiedy dokonania zmiany w samej religii, po to, aby mogła ona zostać \vykcv_ rzystana do tego.celu. Możliwe jest wówczas przyjęcie jednej z dwóch strategii.

A") Pierwsza z nich to dążenie do zachowania tego, co w systemie przekonań reli-giinych. najważniejszej .zmianie aspektów mniej istotnych, druga to zaakcepto-/ ; wanie zmiany w tych przekonaniach, po to, aby religia nadal mogła spełniać swoją rolę. Zmiany takie mogą mieć miejsce na poziomie jednostkowym, ale również można je zaobserwować na poziomie makro, jako zmiany w ramach wyznań religijnych w trakcie przeżywanych przez nie głębokich_Jgyzvsów. Zmiany w przekonaniach religijnych niosą za sobą wybuchy konfliktów między zwolennikami starych i nowych wersji danej religii. Prowadzą one również niekiedy do migracji tej ze skonfliktowanych grup, która czuje się bardziej zagrożona. Jednym z najbardziej znanych wydarzeń, mających za podstawę konflikt między starą i nową wersją religii, jest przybycie w* 1626-roka w okolice Bostonu, do miejscowości Salem, grupy .osadników / Wielkiej Brytanii. Członkowie tej grupy nazywali siebie purytanami, czyli wyznającymi bardzo konserwatywną - „czystą” (stąd nazwa purytanic) wersję anglikanizmu. Po przybyciu do Ameryki w grupie tej nadal panowało poczucie zagrożenia. Zapanowała obawa przed atakami sił diabelskich. Przekonanie o zdradzie grupy przez niektórych jej członków i oddaniu się ich. we władzę szatana doprowadziło do szeregu oskarżeń, procesów, a w konsekwencji - wyroków sądowych, skazujących osoby podejrzane na śmierć na stosie. Podobnych przykładów można znaleźć wiele w innych tradycjach religijnych.

Przykładem strategii zakładającej konieczność modyfikacji i zreformowania rcligii po to, aby mogła nadal stanowić użyteczne narzędzie w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi, jest powstawanie feministycznych wersji różnych religii

Koncepcje teoretyczne w psychologii religii

87

(scharakteryzowanych w rozdziale trzecim jako jeden ze sptsobów akulturacji religii) czy też powstawanie ruchów New Age.

W sposób stereotypowy religia znacznie częściej.Jcojarzysię z.zachowawczym u t r zy mywa nie msTanis quo n i ż ze zmianą. „

\ 'Mowfąc o zachowawczym sposobie traktow'ania rcligii, nożemy wyróżnić dwie jego formy (Pargament, 1997): ochronę znaczenia i rekontrukcję znaczenia....

Ochrona znaczenia polega na zachowaniu zarówno cclóv, jak i środków, które do ich'osiągnięcia prowadzą. Wśród strategii ochrony inaczenia możemy \vyrÓżiTiÓ"p?!fdla^,ellanic granic własneLodmienności. upór.rclgijny, oraz. uzyskiwanie i udzielanie wsparcia religijnego. Przykładem podkreśknia granic własnej odmienności jest zachowanie zamieszkujących polskie ośrotki dla uchodźców przybyszów z Bośni lub Kosowa (Grzymała-Moszczyńska Nowicka, 1998). Będąc muzułmanami, bardzo wyraźnie podkreślali swoją odnienność religijną poprzez stroje, sposoby obchodzenia świąt religijnych oraz iposób funkcjonowania rodzin. Religia, w ich sytuacji stała się nąmiastką innyh rodzajów identyczności - szczególnie identyczności narodowościowei czy laństwowei, której poprzez konflikt zbrojny i zmiany polityczne zostali pozbavieni. Na pytanie o narodowość, odpowiadali często ,jestem muzułrr.aninem/nuzułmanką - toJ moja narodowość”.

Innym rodzajem granic pomagających w ochronie znaczer.a religii sąj^rank_ ęe psychologiczne. Mogą one powstawać poprzez odfiltrowwanie fniesłvszenie lub zapominanie) informacji, które są niezgodne z przekonaiiami religijnymi danej osoby.

Podobną rolę ochrony znaczenia pełni zachowanie, określaie mianem _Jxupo; ru religijnego”. Polega ono na kontynuowaniu praktyk rcligijrych i utrzymywaniu przekonań religijnych, pomimo zmian w otoczeniu, którt wpływają na nie w.sposób zakłócający. Ekstremalnym przykładem jest opi$yvane w literaturze (Bcrkovits, 1979) zachowanie j£vdów_w obozach koncentrayjnych. Pomimo przeszkód i zagrożeń nawet w takich miejscach potrafili znabźć miejsce odpowiednie do odmawiania modlitwy.

^ry • Drjjgą kategorią strategii zmiany.rel.igii jest. zachowanie gbwnego celu, przy ^- jednoczesnej zmiamelrodków prowadzących do jego rćalizaci.

Przykładem tej strategii jest przekształcenie, krajobrazu jupjajen^rza, tak aby zamiast charakteru świeckiego nabrał charakteru świętego. Wy<drębnian1e sakralnej przestrzeni z przestrzeni świeckiej, tworzenie budowli sakralnych, które w* swojej konstrukcji mają właśnie na celu odwzorowanie święego miejsca, również cykliczność roku liturgicznego, jest nastawiona na zastąpi-nie przemijalncgo czasu świeckiego, wiecznym, powtarzającym się czasem cyklicmym.

Innym rodzajem modyfikacji sposobu bycia religijnym jot konwersja reli-_gijna. Bliższe jej omówienie ma miejsce w rozdziale szóstym Również dekor> _ .wersja, czyli porzucenie dawnej religii przez imigrantów poprzybyciu do nowego kraju, jako niezapewniającej potrzebnego wsparcia w rowej sytuacji, stanowić może przykład takiego działania.

i