religia a kultura4

150 RELIGIA A KULTURA

150 RELIGIA A KULTURA

schematu interpretacyjnego przez mówiącego i odbierającego dane treści. Jeśli te schematy interpretacyjne różnią się znacznie, to wówczas język religijny traci

teologii danej religii sposobu, w jaki ta nowa wizja.ma być wcielonajAL-tycie. Rolę tę język religijny spełnia w wielu różnych formach, jako język tekstów świętych, język nauk religijnych (kazań) lub język modli ty/. Poważnym ograniczeniem w działaniu języka religijnego jest jego zależność od podzielanego

swoją funkcję. Innym poważnym ograniczeniem sprawności działania języka religijnego jest nieumiejętność interpretowania go przez słuchaczy jako języka syroboliczno-metaforycznego i koncentrowanie się na jego znaczeniu dosłownym. Xgk rozurpiany język religijny zostaje pozbawiony funkcji symbolicznej, zdolnej wpfynąć na przemianę duchową człowieka.

7.2. Deprywacja i nadstymulacja sensoryczna

jako sposoby dążenia do osiągnięcia doświadczeń religijnych

Różnorodne tradycje religijne wypracowały wiele sposobów osiągania doświadczenia religijnego przez swoich wyznawców. Sposoby te można podzielić na techniki bazujące na |^ry\vaćj])czyli ograniczaniu dopływu bodźców do ukła-j du nerwowego, lub przeciwnie, jiac^tyitiiilacjjl czyli bombardowaniu układu • nerwowego bardzo dużą ilością bodźców. W pierwszej grupie technik znajdują ; się medytacja, post, ograniczanie ilości snu, w$trzyiBy.wanie. oddechu. Z kolei ; w vwpadTciTlIziaMnnąją^ch na celif przebodźcowanie organizmu wymienić ; można użycie narkotyków, tańce ekstatyczne, muzykę, zadawanie~sobie_bólu ^! poprzez biczowanie luB^śtąpaTiie po rozżarzonych węglach,^.uczestniczenię. w niebezpiecznych; wy^łujących;lęk rytuałach religijnych.

Wszystkie z tych technik mają na ceiu wprowadzenie poddającej się takim ,działaniom osoby w tzw. pdmienny stan świadomości (Alterecl State of Con-sciousness - ASO). Termin ten jest używany dla określenia wszystkich stanów świadomości, oprócz normalnego stanu czuwania. Stany te są wywoływane przez działania na organizm czynnikami fizjologicznymi, psychologicznymi lub ‘farmakologicznymi. Jako odmienne stany świadomości, literatura przedmiotu wymienia ^k^tązę^opętanje, trans i doświadczenia mistyozufl)

Odmienne stany świadomości były przedmiotem szczególnego zainteresowania specjalistów z trzech dziedzin; psychologii, psychiatrii

Badania nad nimi mają stosunkowo długą historię, ale rozkwit ich nastąpił

w latach,80^i wiąże się w dużej mierze z rozwojem psychologii transpersonalnej

- koncepcji teoretycznej, omówionej w rozdziale poświęconym teoriom w psychologii religii, w części poświęconej psychologii humanistycznej.

Psychologowie zajmujący się A SC początkowo, pod wpływem behawiory-zmu, ograniczali swe badania do stanów indukowanych sztucznie w warunkach laboratoryjnych za pomocą narkotyków lub hipnozy. Badania takie ze swojej

natury, były obciążone akontekstualnością i jednowymiarowością rozumienia tych zjawisk oraz pozbawione osadzenia ich interpretacji v^oiUdcłcie^spolecz-no-kulturowym, w jakim występują one w ramach różnorodnych tradycji religijnych. Dopiero w ostatnich latach psychologowie religii, podejmując analizę tych zjawisk, wskazują na ich kontekst kulturowy, czyli na zróżnicowaną rolę, jaką pełnią w poszczególnych kulturach i religiach.

Psychiatrzy badający ASC posługiwali się w ich ocenie medycznymi (biolo-gicznymi), ale jednocześnie osadzonymi mocno w zachodnim kontekście kulturowym, kryteriami normy i patologii psychicznej, obowiązującymi w ramach swojej dyscypliny. Kryteria te traktowane były jako uniwersalne w skali światowej. W ich świetle ASC traktowane były jako forma patologii psychicznej, pozbawione ^specyficznego dla swojego' kontekstu kulturowego znaczenia i wartości adaptacyjnej.

Etnocentryzm, charakterystyczny dla podejścia do badań na ASC przez psychologów i psychiatrów, nje_wys_tępował w badaniach antropologicznych. Badania te w przeważającej ilości były jednak ograniczone do szczegółowego opisu zachowań związanych z ASC w różnych kulturach. Opisów dokonywali antropolodzy, którzy, jako obserwatorzy, uczestniczyli w opisywanych następnie przez siebie obrzędach. Antropologowie, z jyaku kompetencji, nie dostarczali j cdnak^uaiizyijsianp^y^ychic^aych^o s ó b,- kt ó r e Je_s t a uy.. przeży^ałyi-

Mówiąc o różnych sposobach pozyskiwania wiedzy o doświadczeniach mistycznych, nie sposób pominąć badań prowadzonych na pograniczu neurologii oraz teologii. Badania te określa się, niezbyt fortunnie, mianem^neuroteotogii”. Termin ten zyskał popularność dzięki dziennikarzom, którzy~w szeroko dostępnych czasopismach opublikowali artykuły wykorzystujące to określenie (Be-gley, 2001; Pace, 2002). Artykuły te uwzględniały dorobek psychiatry Eugene D’Aquiliego oraz radiologa Andrew Newbgrgą. (D^Aguili i Newberg, 1993). ^Badacze ći pragnęli stworzyć niode 1 funkcjonowanią.mózgu,^.trakcieJcontro-^ lowanyćh. stanów mistycznych. Osobom badanym - mnichom buddyjskim i zakonnicom katolTcEirn^w trakcie medytacji wstrzykiwano substancję ze znacznikiem radioaktywnym, umożliwiającym następnie śledzenie zmian zachodzących w mózgu os objadanych w trakcie uzyskiwania przez nie odmiennych stanów świadomości.

W wyniku tej procedury uzyskano zapis zmian aktywności obs^rów mózgu w trakcie kolejnych stadiów doświadczenia mistycznego!

Badania te, wedle założenia ich autorów, miały doprowadzić do zbudowania uniwersalnego neurologicznego modelu doświadczenia mistycznego. Jednak zarówno sama metodologia -~_vsztuczność sytuacjj, wymagającej jednocześnie wejścia w odmienny stan świadomości TzaSfiówania kontroli umożliwiającej kontakt z eksperymentatorem - jak i twierdzenia o uniwersalności rezultatów^ wy\yoJały_wjelę^ głosów^ krytycznych. Ża szczególnie zaśadńą~~można uznać obawę, że wyniki osiągnięte wjednęT tradycji medytacyjnej nie muszą się przekładać na wyniki uzyskane w innej technice (Horgan, 2003). Obawy również