religia a kultura2

206 RELIGIA A KULTURA

•    charakter źródła uwzględnianego w poszukiwaniu wskazówek i aprobaty swojego postępowania,

•    poziom jednostkowej świadomości subiektywności i spójności założeń na temat otaczającego świata,

•    głębokość i giętkość znaczeń związanych z symbolami centralnymi dla jednostki.

Kolejnym krokiem, stosowanym w przyjętej procedurze, jest wyliczenie średniej punktacji i sklasyfikowanie osoby badanej na kontinuum między pierwszym a siódmym stadium wiary.

W przeciwieństwie do metod badawczych omówionych do tej pory, posługiwanie się tą metodą wymaga poświęcenia sporej ilości czasu, zarówno na etapie prowadzonych badań, jak i analizy zebranego materiału. Konieczna jest również znaczna praktyka w przeprowadzaniu wywiadu klinicznego.

Oczywiste trudności w posługiwaniu się tą metodą mają jednak swoją przeciwwagę w tym, że metoda ta charakteryzuje się wysoką trafnością i rzetelnością¹. Ponadto badania porównawcze, przeprowadzone w Izraelu wśród ateistów, wykazały, że występuje u nich taka sama sekwencja stadiów wiary jak w oryginalnej próbie badawczej Fowlera, złożonej z wierzących protestantów i katolików. Można z tego wysnuć wniosek, że sekwencja stadiów wiary zaproponowana przez Fowlera nie jest nastawiona na badanie wyznawców określonej tradycji religijnej, lecz podejmuje staranie, aby dotrzeć do pewnych uniwersalnych, ponadreligijnych i ponadkulturowych mechanizmów kształtowania światopoglądu jednostki.

Poniżej zostaną przedstawione przykładowe kategorie problemów z każdej z czterech części schematu wywiadu.

Część 1. Przegląd życia

Podziel swoje życie na rozdziały: wyodrębnij odcinki stworzone przez ważne zmiany lub doświadczenia, „punkty zwrotne” bądź ogólne okoliczności.

Jeśli pomyślisz o sobie, to co nadaje sens twojemu życiu, co powoduje, że życie ma wartość?

Część 2. Doświadczenia i relacje kształtujące życie

Jakie relacje obecne są dla Ciebie najważniejsze (rodzinne, osobiste, zawodowe)?

Czy przeżyłeś straty, kryzysy lub cierpienia, które zmieniły lub zabarwiły Twoje życie w specjalny sposób?

Część 3. Aktualne wartości i zaangażowania

Opisz przekonania, wartości i postawy, które w największym stopniu kierują Twoim życiem.

W momentach, gdy życie wydaje się najbardziej beznadziejne, co podtrzymuje Cię na duchu i pozwala mieć nadzieję?

Część 4. Religia

Czy przeżywasz lub przeżywałeś ważne doświadczenia religijne?

Czy sądzisz że Twój światopogląd jest „prawdziwy”? W jakim sensie? Czy inne niż Twoja tradycje religijne są prawdziwe?

Metody badań obrazu Boga

Obraz Boga należy do stosunkowo częstych zagadnień podejmowanych przez psychologów religii w badaniach empirycznych. Badania te prowadzono za pomocą różnych metod, które zostaną kolejno scharakteryzowane.

Dyferencjał semantyczny

Najczęstszą techniką badania był dyferencjał semantyczny. Za jego pomocą badano relacje między obrazem Boga a obrazem rodziców². Warto zwrócić uwagę, że jedne z niewielu badań międzykulturowych na gruncie psychologii religii dotyczyły właśnie tego zagadnienia³. Badaniami zostały objęte osoby z Europy, Azji, Ameryki i Afryki. Wszyscy badani byli katolikami.

Badania nad obrazem Boga dzięki tej metodzie były prowadzone również w Polsce"⁰. Kuczkowski (1982) opracował skalę, którą nazwał „Polskim Dyfe-rencjałem Semantycznym”. Składa się ona z dwóch wymiarów - wymiaru emocjonalnego i wymiaru sterowania A oto przykłady 7-stopniowych skal, należących do poszczególnych wymiarów.

1

J. Snearey, Faith developmeni, morał developmetU and nontheistic Judaism: A construct va-liditystudy. In: W.M. Kurtines, J.L. Gewirtz (eds.), Handbook of morał behaviorand devełopment. Vol. 2: Research. Hillsdale, NJ 1991, Lawrence Erlbaum.

2

   M. Nelson, E. Jones, An application of the Q Technique to the study of religious concepts, „Psychological Reports”, 1957, 3, 293-297. O. Strunk Jr., Perceived relationships between paren-tal and deity concepts, „Psychological Newsletter”, 1959, 10, 222-226.

3

   A. Vergote, A. Taniayo (eds.), The parental figures and the representation of God: A psychological and cross-cultural study, The Hague 1981, Mouton.

S. Kuczkowski, Psychologia kształtowania się obrazu Boga, Kraków 1982, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie.