skanowanie0033 4

376    Rozdział 8. Problemy, antynomie, dylematy i kontrowersje związane z wytwarzaniem wiedzy o edukacji w ramach filozofii

We współczesnym naukoznawstwie akcentowany jest więc głównie wymiar metodologiczny sporu antynaturalistów z naturalistami i ten wymiar stanowi kontekst dla moich rozważań na temat wytwarzania wiedzy o edukacji w obydwu tych nurtach filozoficznego myślenia o praktyce edukacyjnej i wytwarzaniu wiedzy o edukacji, wpisującej się w standardy racjonalności naukowej. Przyjęcie zatem jako podstawowej opozycji naturalizmu i antynaturalizmu pozwala nie tylko na ujawnienie założeń ontologicznych, epistemologicznych i aksjologicznych różnicujących afirmowane i promowane koncepcje edukacyjne, ale także ujawnienie skutków ich przyjęcia w formie poglądów i przekonań na temat wytwarzania wiedzy o edukacji.

Opozycja naturalizmu - antynaturalizmu narodziła się pod koniec XIX wieku, ale nazwana tak została dopiero w pracach Karla Raimunda Poppera¹³ w XX wieku. Dokonujący się w tym czasie proces instytucjonalizacji pedagogiki jako naukowej dyscypliny akademickiej (opisany w rozdz. 2.) musiał się wpisywać w tę opozycję o charakterze metodologicznym.

8.2.1. Naturalizm filozoficzny w myśleniu o edukacji¹⁴

Naturalizm filozoficzny epoki nowoczesnej najsilniej jest związany z dorobkiem starożytnych przedstawicieli materializmu filozoficznego, między innymi filozofów przyrody z Abdery: Leukipa i Demokryta. W starożytności ten nurt filozoficznego myślenia nie zdobył takiej popularności jak systemy filozoficzne opisane wcześniej. Dominację naturalizmu filozoficznego w Europie w epoce nowoczesnej możemy uznać za wkład intelektualny Europejczyków w ideologię świata nowoczesnego. Ze względu na polskie doświadczenia historyczne trzeba jednak zaznaczyć, że materialistycznej filozofii starożytnej ani nowoczesnego naturalizmu filozoficznego nie należy łączyć z procesami ateizacji¹⁵. Materializm

¹³    K.R. Popper (1902-1994) był brytyjskim naukoznawcą, profesorem logiki i metodologii nauk, uhonorowanym tytułem lorda za zasługi dla rozwoju nauki. Oprócz prac z zakresu metodologii nauk dla współczesną pedagogiki polskiej i praktyki edukacyjnej może mieć ważne znaczenie praca zatytułowana Społeczeństw otwarte i jego wrogowie, w której opowiadał się za „racjonalną” nauką i polityką, poszukującą „racjonalnej inżynierii społecznej" (edukacyjnej, oświatowej, medialnej), aby ograniczać i minimalizować budowanie przez ludzi „złego systemu społecznego”, np. totalitarnego.

¹⁴    W celu bardziej wnikliwego zapoznania się z problemem naturalizmu w myśleniu o edukacji proponuję następujące lektury: J.B. Pratt Naturalizm (1973); Z. Drozdowicz Intelektualizm i naturalizm wfilozofiifrancuskiej; wybrane postacie (1.987); M. Reut Spór naturalizmu z antynaturalizmem jako obszar pytań o status nauk społecznych (1990).

⁵ Ateizm został wykreowany przez ideologię komunistyczną i wiązał się nie tyle z negatywnym stosunkiem do religii (praktyka realnego komunizmu zawłaszczyła wiele z dorobku tradycji religijnej), ale głównie postulował walkę z instytucją Kościoła. Stosowano'też strategię ośmieszania religijności ludzi.