SKMBT�500712270947011

'1

CZĘŚĆ II • DZIAŁANIE

ficzna wymowa książki i toczonych w niej dyskusji światopoglądowych wymaga odrębnej analizy (zob. zwh t. 2, s. 272-314, 377-383).

F. Dostojewski, Bracia Karamazow. Powieść tu czterech częściach z epilogiem, cl. 3-4, przeł. A. Wat, Warszawa: PIW, 1959, s. 298, 302-303.

Streszczenie

Wielu ludzi sądzi, że istnieją normy moralne, które są powszechne (obowiązujące wszystkich ludzi), obiektywne (niewytworzone przez nich) i bezwarunkowe (bezwzględne). Wzorcowym przykładem talach norm jest zakaz „nie zabijaj!”. Etyczni relatywiści negują powszechność i bezwarunkowość norm, natomiast subiektywiści - ich obiektywność. Powołują się oni przede wszystkim na rozbieżność przekonań etycznych różnych ludzi. Bliższa analiza pokazuje jednak, że rozbieżności te (choć faktyczne) nie są aż tak wielkie, jak głoszą relatywiści. Co więcej, niekiedy zwolennicy ograniczenia niektórych norm (na przykład zwolennicy prawnego dopuszczenia aborcji), argumentując za swym stanowiskiem, w punkcie wyjścia zakładają ich obowiązywanie. Jednym z zadań teorii etycznych jest wyjaśnienie istnienia i obowiązywania norm. Teorie reduk-cjonistyczne lub relatywistyczne (hedonizm, utylitaryzm) starają się przy tym wykazać, że normy nie posiadają którejś z wymienionych tu cech. Istnieją trzy typy nieredukcjonistycznych teorii etycznych: teorie natury, teorie wartości, teorie teistyczne. Pierwsze z nich (nawiązujące do Arystotelesa, zwłaszcza do teorii cnót) uprawomocniają normy moralne w odwołaniu do natury ludzkiej, drugie — do idealnych wartości (w sensie Platońskim lub fenomenologicznym), trzecie - do Boga jako absolutnego „prawodawcy”. Szczególną odmianą teorii wartości jest personalizm nawiązujący do etyki Immanuela Kanta. Słabością etyki Kanta jest redukcja moralności do rozumności, a słabością personalizmu (jeśli nie idzie w parze z teizmem) - brak absolutnego ugruntowania ludzkiej godności. Przez wiele wieków — zarówno w dociekaniach filozoficznych, jak i w praktyce życiowej - dominowała etyka teistyczna (lub szerzej: religijna). Powoływała się ona na Boże objawienie norm (Dekalog Mojżeszowy), dając w ten sposób - w przeciwieństwie do innych etyk - proste, absolutne i perso-

ROZDZIAŁ 6 • MORALNOŚĆ

nalne wyjaśnienie ich obowiązywania. Przy okazji etyka teistyczna generowała interesujące zagadnienia spekulatywne, na przykład czy coś jest moralnie dobre, bo Bóg tak chce, czy na odwrót? (tak zwany dylemat Eutyfrona). Rozwój procesów laicyzacyjnych doprowadził do poszukiwania nowych projektów etycznych. Jednym z nich był program etyki niezależnej Tadeusza Kotarbińskiego. Polegał on na uogólnieniu wytycznych wspólnego nam głosu sumienia. Uogólnienie to można wyrazić w opisie wzorca spolegliwego opiekuna. Poszczególne teorie etyczne mogą różnie wyjaśniać pochodzenie tego wzorca, wszystkie jednak muszą akceptować to, że jest on nam jakoś dany w naszym doświadczeniu moralnym. Niestety, etyka niezależna, pomimo swych zalet, nie dysponuje wyraźnym kryterium rozstrzygania sporów moralnych (na przykład o eutanazję). Proponowane kryteria (zwłaszcza etyczny konsensus) zakładają jakiś kompromis z relatywizmem. Nic więc dziwnego, że wśród przeciwników relatywizmu wzrasta popularność etyki Bożych przykazań, które w sposób bezdyskusyjny regulują najważniejsze kwestie moralne. Dewizą wyznawców tej etyki może być maksyma Fiodora Dostojewskiego: „jeśli Boga nie ma, wszystko jest dozwolone”.

Bibliografia

Arystoteles, Etyka Nikomacbejska, przeł. i oprać. D. Gromska, Warszawa: PWN, 1982.

Chwedeńczuk B., Przekonania religijne, Warszawa: Alecheia, 2000.

Chyrowicz B., Bioetyka i ryzyko. Argument „równipochyłej" w dyskusji wokół osiągnięć współczesnej genetyki, Lublin: TN KUL, 2000.

Czy normy etyczne są przykazaniami? (dyskusja z 16-18 XII 2005 r.), „Diametros. Internetowe czasopismo filozoficzne” 2006, nr 7.

Dostojewski E, Bracia Karamazoiu. Powieść w czterech częściach z epilogiem, 1.1-2, przeł. A. Wat, Warszawa: PIW, 1959.

Galewicz W., Studia z etyki przekonań, Kraków: Universitas, 1998.

Herbut J., Etyka konsensywna, [w:] tegoż, Studia metafilozoficzne, 1.1, Lublin: TN KUL, ^r993> s. 295-324.

Hóffe O., ImmanuelKant, przel. A.M. Kaniowski, Warszawa: PWN, 2003, cz. III—IV, s. 169-259.

177