sulfonamidy001

3.4. Sulfonamidy

Działanie

Sulfonamidami nazywamy pochodne kwasu sulfanilowego. Są to związki trudno rozpuszczalne w wodzie (z metalami tworzą dobrze rozpuszczalne sole), mało toksyczne dla człowieka, wywierają silne działanie bakteriostatyczne w stosunku do wielu drobnoustrojów. Niektóre z nich mają właściwości przeciwcukrzycowe, inne wykazują działanie moczopędne i przeciwpadaczkowe.

Zakres

działania

przeciw-

bakteryjnego

Sulfonamidy działają przeciwbakteryjnie głównie na następujące drobnoustroje:

1.    Ziarcnkowce Gram-dodatnie (paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, słabiej gronkowce) i Gram-ujcmne (dwoinki rzeżączki, dwoinki zapalenia opon mózgowych).

2.    Pałeczki - czerwonki, dżumy, Friedlandcra (słabiej), okrężnicy (słabo).

3.    Laseczki - zgorzeli gazowej, wąglika, tężca, przecinkowca cholery.

4.    Bedsonie (neoriketsje) - ziaminiaka wenerycznego, choroby papuziej.

5.    Promieniowce promienicy, nokardie.

Mechanizm

działania

przeciw-

bakteryjnego

Sulfonamidy wywierają silne działanie przeciwbakteryjne w stężeniach nietoksycznych dla organizmu ludzkiego (współczynnik terapeutyczny ok. 50). W stężeniach stosowanych leczniczo nie działają bakteriobójczo, tj. nie zabijają drobnoustrojów, lecz działają tylko bakteriostatycznic, tzn. hamują rozwój i rozmnażanie się bakterii. Działanie to występuje dużo szybciej in vivo niż in vitro. Stan zahamowania rozwoju drobnoustrojów jest przejściowy - w okresie tym albo zostają one zniszczone przez siły odpornościowe organizmu (przeciwciała i fagocyty), albo uodporniają się i stają się niewrażliwe na dalsze działanie sulfonamidów. Mechanizm ba-kteriostatycznego działania sulfonamidów polega głównie na tym, że zajmują w bakteriach miejsce witaminy bakteryjnej - kwasu para-aminoben-zoesowego, który staje się wówczas nieprzyswajalny.

Działanie to zależy od obecności wolnej grupy aminowej przy pierścieniu benzenowym cząsteczki sulfonamidu. W organizmie człowieka sulfonamidy są unieczynniane przez acetylację grupy aminowej (łączenie z kwasem octowym). Acetylopochodne sulfonamidów są łatwiej wydalane do moczu, ale równocześnie są nieczynne przeciwbakteryjnie.

Poza tym sulfonamidy zmniejszają przepuszczalność otoczki komórek bakterii dla kwasu glutaminowego, który jest niezbędny do syntezy kwasów nukleinowych. Drobnoustroje przestają się wówczas rozmnażać i wytwarzać toksyny. Takie osłabione, „chore”, nie mogące się dzielić drobnoustroje zostają łatwo zwalczone przez siły obronne organizmu.

Kotrimoksazol

Mechanizm i zakres działania

Interesującą koncepcją wykorzystania znajomości mechanizmu działania sulfonamidów jest kotrimoksazol. Jest to mieszanina sulfonamidu sulfametoksazolu z lekiem antymitotycznym - trimetoprymem. Oba

PABA

Koniugaza

Aminopterydyna

Sulfametoksazol

Syntetaza

Kwas

foliowy "|

| Trimetoprym

i

Reduktaza

i

Kwas

tetrahydrofoliowy

Ryc. 3.2.

Mechanizm działania przeciwbakteryjnego sulfonamidów (sulfametoksazolu)

i trimetoprymu

składniki hamują syntezę kwasów nukleinowych, każdy z nich na innym etapie jego powstawania (ryc. 3.4). W rezultacie następuje synergizm ich działania przeciwbakteryjnego i co ważniejsze, rzadsze wytwarzanie się lekooporności.

Wartość

kliniczna

Zakres działania przeciwbakteryjnego kotrimoksazolu jest szeroki -działa na większość drobnoustrojów Gram-dodatnich i Gram-ujemnych (w tym również na pałeczkę odmieńca i w pewnym stopniu na pałeczkę ropy błękitnej).

Zastosowa

nie

•    Kotrimoksazol stosuje się szczególnie w zakażeniach dróg moczowych (łącznie z rzeżączką), dróg oddechowych (m.in. w zapaleniu oskrzeli i płuc), zakażeniach przewodu pokarmowego (również dur i paradury -zapobiega nosicielstwu) i in. Ze względu na zawartość trimetoprymu kotrimoksazol może wywołać (częściej niż same sulfonamidy) uszkodzenie wątroby. Zaletą jego jest możliwość stosowania 2 razy dziennie (co 12 godz.).

•    Niedawno wprowadzono do lecznictwa inne preparaty będące skojarzeniem trimetoprymu z sulfonamidami, m.in. Koloprim - Ledaprim (trimetoprym + sulfametrol), Kelfiprim (trimetoprym + sulfametopirazy-

89