WSP J POLN254306

Kontynuacja i rozwój. Lata 1925-1958

633

Po drugiej wojnie światowej Polska utraciła połowę swego terytorium i w rekompensacie uzyskała tzw. Ziemie Zachodnie i Północne. Zmieniło to zasadniczo możliwości i zadania dialektologii. W obrębie państwa polskiego znalazły się polskie dialekty etniczne, które znajdując się uprzednio na terytorium Niemiec, byh- trudno dostępne dla systematycznych badań. Zbadanie związku tych dialektów z dialektami Mazowsza, Pomorza, Wielkopolski i Małopolski było też formą obrony tej polskiej ludności autochtonicznej wobec antyniemieckiej postawy Polaków, repatriowanych z ziem zabranych i przesiedlanych z Polski centralnej.

Już w 1946 r. z inicjatywy Ludwika Zabrockiego powstało w Poznaniu Archiwum Fonograficzne Instytutu Zachodniosłowiańskiego (dziś jest to Zakład Fonograficzny UAM), które utrwaliło na płytach autochtoniczne gwary polskich Ziem Zachodnich i Północnych. Doroszewski skupił liczny zespół młodych badaczy (potem niektórzy z nich weszli w skład Pracowni Dialektologicznej PAN), który podjął systematyczne badania gwar Warmii, Mazur i Ostródzkiego. Materiał zgromadzony w wyniku tych eksploracji przedstawiono w 12 tomach Studiów Warmińsko-Mazurskich (1958-1980) oraz w Słowniku gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, ukazującym się od 1987 r. Alfred Zaręba, Stanisław Bąk i Stanisław Rospond organizowali badania gwar Śląska. Najważniejszymi osiągnięciami w tym zakresie były prace: A. Zaręba, Atlas językowy Śląska (t. 1-7, Kraków- 1969-1989); S. Bąk i S. Rospond, Słownik gwary Śląska (Opole 1982).

Kaszubszczyzna i dialekt pomorskich Słowińców (nad jeziorami Łebsko i Gardno) były w początkach XX w. przedmiotem badań zarówno niemieckich, jak i polskich językoznawców. Szczególnie duże zasługi w tym zakresie ma Meklemburczyk Friedrich Lorentz, który na przełomie XIX i XX w. jeszcze zastał w tych okolicach znaczną liczbę Słowińców, a dialekty kaszubskie sięgały wtedy Lęborka i Bytowa. Prowadzący tam badania w 1911 r. Mikołaj Rudnicki szacował mówiących dialektem słoweńskim na 50 osób. W' 1945 r. prowadzący w^t tych wsiach badania Zabrocki nie spotkał ani jednej osoby posługującej się rym dialektem, pozostała jedynie pamięć pojedynczych wyrazów, fraz. fragmentów modlitw'. Prace Lorentza: Slovinzische Grammatik (St. Petersburg 1903), Slovinzische Texte (St. Petersburg 1905), Slovinzisches Wórterbuch (St. Petersburg 1908-1912) stanowią bezcenny dokument po wwmarłych dialektach. Lorentz napisał też gramatykę kaszubską, która w^r przekładzie Rudnickiego wyszła w Polsce: Gramatyka pomorska (Poznań 1927-1937; w^rvd. 2, Wrocław 1958-1962). Doniosłym osiągnięciem był opracowany przez rodowńtego Kaszubę, dra etnografii ks. Bernarda Sychtę Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowe) (t. 1-7, Wrocław 1967-1976). W 1954 r. Stieber zorganizował II Pracownię Dialektologiczną PAN w Warszawie, która podjęła systematyczne badania gwar kaszubskich. Prócz wielu monografii badania te owocowały wydaniem Atlasu językowego