Zdjęcie3946

150 Rozdział 4. Oblicza dysldcsfl rozwojowej

wielkokomórkowego. chłopcy prezentowali istotnie większszy deficyt, po. dobnie jak w zaburzeniach ruchów oczu. Także drobne różnice związane z płcią znaleziono w badaniach uwagi wzrokowej.

4.3.4. Pleć a radzenie sobie ze stresem dysleksji

Rola pici jest bardzo istotna ze względu na funkcjonowanie psychospołeczne i emocjonalne osób z dysleksją, a także radzenie sobie ze stresem (por. szczegółowe rozważania w rozdz. 5).

U dziewcząt z dysleksją skutki tego są nieco inne niż u chłopców. Bi dania potwierdzają, że częściej cierpią one z powodu depresji, mają niżsu samoocenę we wszystkich aspektach - nie tylko samoocenę tzw. szkolni (odnoszącą się do osiągnięć szkolnych), ale także społeczną, ą nawet ogólną czy fizyczną.

Dziewczęta stosują w przewadze strategie radzenia sobie ze stresem skoncentrowane na emocjach i strategie unikające, co częściej prowadzi do problemów natury depresyjnej, głównie z powodu internalizacji niepowodzeń (AJexandcr-Passo 2006).

Badania pokazują także, że samoocena chłopców z dysleksjt w okresie adolescencji jest niemal nie naruszona. W radzeniu sobie u stresem używają oni częściej strategii skoncentrowanych na zadaniu z niewielkim udziałem strategu emocjonalnej i unikania, co też w pewnym tes sie chroni ich przed depresją (ibidem). Z drugiej strony strategie skoncentrowane na zadaniu często powodują stosowanie agresji i podnoszą ryzyko zachowań aspołecznych w znacznie wyższym stopniu niż w przypadb dziewcząt.

4.3.5. Podsumowanie

Przedstawione w tym podrozdziale rozważania pozwalają sądzić, że płeć dziecka jest ważną zmienną determinującą opis dysleksji na wszystkkfe poziomach z modelu Uty Frith - biologicznym, poznawczymi behawioralnym.

Na podstawie przeglądu wielu badań Grabowska i Bedoarek (2CKM) sugerują, że stopień zaburzeń dyslektycznych, rozumiany jako wielki# rozbieżności między poziomem czytania a 1Q może być różny w zależnofr od pici.

Stosunkowo niewielki przegląd badań zaprezentowany w niniejsi)® rozdziale pozwala rozważać bardzo prawdopodobną tezę, że dysleksji icb* wojowa ma odmienne podłoże neurobiologiczne u kobiet i mężczyzn, a co za tym idzie także manifestuje się w nieco odmienny sposób, uruchamiając także niekoniecznie jednakowe mechanizmy przystosowawcze. Rodzi to jednak refleksję, czy jeśli mówimy o zaburzeniu, które ma odmienne tfo neurobiologiczne, patomcchanizmy poznawcze, a także niejednakowe objaw. nie mamy raczej do czynienia z dwoma odmiennymi formami trudno-ta w czytaniu i pisaniu, a nie z jedną formą w postaci dysleksji.

4.4. Dysleksją a specyfika języka i systemu ortograficznego

Języki świata są reprezentowane przez różne systemy pisma, w których generalnie wyróżnia się języki alfabetyczne (oparte na odpowiedniości znak graficzny-dźwięk mowy, wynikające z systemu alfabetycznego stworzonego przez Fenicjan), sylabiczne (japoński Kanji i język Hindi) oraz logogra-ficzne (np. chiński i japoński Rana) (por. Goswami i Bryant 1990; Caravo-|as 2005). Najważniejsze różnice dotyczą rozmiaru i stopnia, z jakim elementy mowy (rozmiar i poziom) są kodowane graficznie.

Języki alfabetyczne różnią się ze względu na tzw. głębokość i przezroczystość (transparentność). co ma istotne znaczenie dla opanowywania pisma. Przykładem języka o głębokiej i nietransparentnej ortografii jest język angielski, przykładem zaś ortografii transparentnej jest np. fiński (Carrolas 2005). Język polski należy do bardziej transparentnych i mniej głębokich systemów ortograficznych niż angielski, ale znajduje się mniej więcej pośrodku wymienionego kontinuum.

Doniesienie z badań nad dysleksją w różnych językach i systemach pisma wskazują, że - w szerokim sensie - osłabienie czytania prezentuje podobieństwa w języku angielskim i w innych systemach alfabetycznych, a także w chińskim systemie logograficznym (ibidem).

W szerokiej grupie różnorodnych systemów pisma osoby z trudnościami w czytaniu mogą przejawiać szczególną wrażliwość na właściwości statystyczne oraz wewnętrzną strukturę wyrazów w piśmie, którym się posługują i które znają. Nie są jednak w stanie używać tej wiedzy produktywnie w płynnym czytaniu nieznanych czy rzadkich wyrazów, czy czytać bardziej efektywnie dzięki przetwarzaniu większych cząstek ortograficznych.

Także stopień przezroczystości ortograficznej wpływa na tempo opanowywania czytania w obu grupach - dzieci bez trudności i z dysleksją.