Zdjęcie3937

i

132    Rozdział 4. Oblicza dysleksji rozwojowej

nówka 2001*. b). Niektóre z objawów dysleksji ustępują, ale pojawiają^ też nowe, np. trudności w językach obcych.

Niewątpliwie z powodu różnorodności i odmienności objawów (fe. leksji badaczy od początku nurtowała potrzeba wyróżnienia podtypówczy odmian tego zaburzenia.

4.2. Najważniejsze typologie dysleksji

Liczba propozycji podziałów dysleksji na różne podtypy jest ogromna,oo-sowane są także różne próby ich systematyzacji - np. typologie objawowe i przyczynowe, kliniczne i badawcze itp. (Borkowska 1996; Snowlmg 2000; Thomson 1990), jednak rozróżnienia te nie oddają w pełni istoty po-działów dysleksji Istotne też wydaje się rozróżnienie na typologie oparte na założeniach i materiale klinicznym oraz typologie wykorzystujące co prawda materiał kliniczny, ale poparte twardą analizą statystyczną na da-żych grupach. Z takich rzetelnych analiz wyrosła np. typologia Doehri^ i Hashko (cyt. za; Snowling 2000) czy Castlesa i Collhearta (1993) koncepcja podziału dysleksji na fonologiczną i powierzchniową. W Polsce przegląd typologii dysleksji można znaleźć w pracach Borkowskiej (1996).

Wyzwaniem dla badaczy jest znalezienie takich podgrup populacji osób z dysleksją, które byłyby różne pod względem behawioralnym, genetycznym i fizjologicznym (Stanowch, Siegel i Gottardo 1997), stanowiące .czyste" podtypy tego zaburzenia. Z kolei obserwacje praktyczne wskazują, że w poszczególnych przypadkach dysleksji mamy różne przejawy i różne deficyty leżące u ich podstaw.

Z punktu widzenia teorii deficytu fonologicznego rozważanie podty-pów dysleksji stanowi poważny problem - bo jeśli założymy, że kluczową cechą tego zaburzenia jest deficyt reprezentacji fonologicznych czy przetwarzania fonologicznego, to jak wytłumaczyć istnienie więcej niż jednej .wersji" dysleksji przy jednym patomechnizraie (Snowling 2000). Wiele badań wskazuje wszakże, że nie u wszystkich osób z dysleksją stwierdza st deficyt fonologiczny. Na przykład badania Vellutino i Fletcher (2005) wykazały jego obecność u 83% badanych, co może być trudne do wyjaśnienia w świetle koncepcji deficytu fonologicznego. Jednak badania Snowlki i zespołu (por. przegląd Snowling 2000) pozwalają sądzić, że różnice laMr-indywidualne w dysleksji dotyczą nie tyle odmiennych deficytów leżących n ich podstaw, co odmiennego nasilenia jednego deficytu - przetworach fonologicznego.

4.2. Najważniejsze typologie dytldup

133

Pierwsze typologie oparte były na kryterium rozbieżności: IQ - popom czytania, ale ich użyteczność jest podawana w wątpliwość ze względu hj brak dowodów, iż objawy i nasilenie dysleksji są w jakikolwiek sposób skorelowane z wielkością tej rozbieżności (Stanówek i wsp. 1997).

Inna, obecnie najpopularniejsza możliwość kategoryzowania zabu-rxś dyslektycznych wynika z modelu neuropoznawczcgo odnoszącego się doczytania (Castles i Coltheart 1993, Coltheart 2005).

4,2.1. Dysleksją słuchowa i wzrokowa - klasyczna typologia Johnsona i Myklebusta

jednego z najstarszych rozróżnień dysleksji rozwojowej dokonali Mykk-bust i Johnson w latach 60. (cyt. za: Thomson 1990). Opierając się na objawach oraz hipotetycznych przyczynach wyróżnili oni dwa szerokie pod-typy tego zaburzenia: dysleksję słuchową (auditory) i dysleksją wzrokową (urno/).

Dysleksją słuchowa miała występować u dzieci, u który ch stwierdza się problemy natury słuchowej (dziś powiedzielibyśmy - językowej), mianowicie - problemy z różnicowaniem i łączeniem dźwięków mowy, nazywaniem, sekwencjami słuchowymi pamięcią sekwencyjną Obejmowały one także problemy z analizą dźwięków mowy lub sylab oraz z ich łączeniem w cale słowo, także posługiwanie się rymami. Dzieci te powinny korzystać z uczenia się z wykorzystaniem modalnośd wzrokowej.

Dysleksją wzrokowa oznacza osłabienie percepcji wzrokowej i różnicowania wzrokowego. Typowe dla niej są błędy orientacji, rozpoznawania i różnicowania kształtów, kierunków oraz w rozpoznawaniu liter. Dzieci takie-zdaniem autorów typologii - mają problemy z zastosowaniem wizualizacji do celów kodowania (łączenia z dźwiękami). Mogą się uczyć po-przez wykorzystanie modalności słuchowej.

Dzisiaj typologia dysleksji uwzględniająca jej odmianę wzrokową i słuchową ma charakter historyczny - choćby ze względu na postęp w rozwoju wiedzy o mechanizmach dysleksji. Jednak podkreślić należy, ie jej powstanie i popularność trafiły w oczekiwania zwłaszcza praktyków, i przez to zapoczątkowała nurt badań poszukujących odmian specyficznych trudności w uczeniu się czytania. Typokrgia ma odniesienie do praktyki - np. wskazuje skuteczne mechanizmy uczenia się i przez lo pokazuje ważny praktyczny cel każdej próby wyodrębnienia odmian dysleksji.