Zdjęcie3911

80 Rozdział 3. Przyczyny dysleksji

kluczowy zarówno dla opisów współczesnych, jak i historycznych sięgających czasów hipotezy ślepoty słownej.

Drugi kierunek neuropsychologicznych spekulacji wynikał z wstęp, nych obserwacji, że osoby z dysleksją maję osłabioną lub nieprawidłową!* teralizację funkcji psychicznych, szczególnie języka. Egzemplifikacją stała się tu teoria atypowej lateralizacji w dysleksji Ortona (atypicatlateralization theory of dysieaa). Szczególnie jedna teza Ortona, przejęta później przez Geschwinda, sugerowała opóźnienie lateralizacji fiifikgi językowych w lewej półkuli u osób z dysleksją, co powoduje, że zakłócony jest normalny rozwój wczesnych językowych uwarunkowań (prcreąuisits) niezbędnych dla czytania (Habib 2000).

W latach 60. XX. wieku i nieco później pewnym powodzeniem cieszyły się teorie mówiące o minimalnych uszkodzeniach kory mózgowej w okresie prenatalnym i perinatalnym, nawiązujące do koncepcji MBD (minima! bram dysfunction) (Bogdanowicz 1987; Fenczyn 1981; Jaklewia 1982; Sawa 1990; Spionek 1965,1973 i inni). Jednocześnie już we wczesnych latach 70. M. Critchley (1970) podkreślał, że na ówczesnym etapie nauki brak było wystarczających dowodów na istnienie uszkodzenia struktury układu nerwowego u dyslektycznych dzieci Dodatkowym argumentem przeciw tej teorii zdaniem Critchleya byt fakt, że plastyczność systemu nerwowego dziecka daje mu duże szanse wyrównania skutków wczesnych mikrouszkodzen.

3.2.3.1. Badania anatomiczne szkoły bostońskiej i ich kontynuacja

Niewątpliwie najważniejszym wkładem w badanie podstaw neuropsycho-logicznych dysleksji w XX wieku byty charakterystyki mózgów z dysleksją, w większości choć nie wyłącznie męskich, dokonywane na podstawie badań post monem, przez Galaburdę i współpracowników (Galaburda i Kempa 1979; Galaburda i wsp. 1985; Kaufman i Galaburda 1989; Humphrey i wsp. 1990). Początkowo były to nieliczne przypadki, z czasem dokumentacja znacznie się powiększyła. Analizy patomorfołogiczne struktur mózgowych doprowadziły do dwóch ważnych obserwacji: wskazujących różnice na poziomie mikroskopowym oraz na poziomie makroskopowym między mózgami osób z dysleksją i bez trudności w czytaniu.

Na poziomie mikroskopowym analiza warstwy tkanek koty mózgowej osób z dysleksją w porównaniu z kontrolnymi (post monem) wykazała

wmdy rozwojowe — izw. malformacje (maiformations) zawierające eklopie (małe skupiska neuronalnc w nietypowych lokalizacjach w warstwach zewnętrznych kory mózgowej - głównie rozłożone wokół obu okolic czołowych i okolic językowych lewej półkuli - za: Habib 2000) oraz dyspla-tł* (utraty charakterystycznych cech architektonicznych organizacji neuronów korowych, głównie poniżej wspomnianych ektopii - za ibidem). Główne wnioski wypływające z obserwacji mikroskopowych wskazują na to, że wszystkie badane mózgi różniły się od kontrolnych w sposób ukazujący nietypowy rozwój korowy.

Ponieważ uważa się. że najważniejszy etap rozwoju kory ma miejsce w 6. miesiącu życia płodowego, mechanizm prowadzący do tych opasanych nieprawidłowości występuje prawdopodobnie w tym okresie życia plodowego-

Na poziomie makroskopowym wszystkie mózgi w badaniach szkoły bostoóskicj wykazywały szczególną cechę — brak typowej asymetrii pianum temporale (większy obszar w lewej półkuli)¹⁰.

Brak asymetrii stwierdzono we wszystkich mózgach klinicznych, ale także w 1/3 mózgów normalnych. Oznacza to, że jest to cecha konieczna, ale niewystarczająca do różnicującego opisu mózgów dyslektycznych. Mechanizm rozwojowy powstawania tej atypowej symetrii nadal nie jest do końca wyjaśniony i pozostaje przedmiotem dyskusji (Stemmctz 1996).

Odkrycia cech mikro- i makroskopowych mózgów dyslektycznych są uważane za dobry dowód na nieprawidłowości w dojrzewaniu mózgu, jako źródło trudności w uczeniu się występujących w dysleksji.

Badania ostatnich lat przeprowadzane in vivo dzięki zastosowaniu funkcjonalnego obrazowania mózgu fMRI przyniosły potwierdzenia tych odkryć. Pozwoliło to na realizację badań na większych grupach, co umożliwiło z kolei uwzględnienie heceroge niczności dysleksji. Uzyskane dowody nie są jednak do końca przekonujące.

Jeśli chodzi o asymetrię pianum temporale, zwykle potwierdzano przewagę odwróconej asymetrii lub jej brak. Jednak najnowsze badania

¹⁹ Pianum temporale jest strukturą umiejscowioną w ptaoc skroniowym w bruZdoc Syłwui-sza, szczególnie zaangażowaną w procesy językowe. Stanowi słuchowy obszar asocjacyjny; usrtodiraic jej wywołuje tzw afazję Wernłcfcc’go (sensoryczną). Odkrycie, iż w normalnym mózgu obszar ten jest asymetryczny, było przełomem w badaniach nad łatcralizacją funkcji psy-ctucznych. W normalnej sytaucji pianum temporale w lewej półkuli było większe od prawe gc u ponad 60% zbadanych mózgów, natomiast symetria występowała w 25% badanych przypad ków. Uważa się, ze asymetria wielkości tych obszarów mózgu odzwierciedla asymetrię funkcjo aałnę w przetwarzaniu języka i większe pianum temporale w lewej półkuli jest związane z darni nację taj strony dla mowy (Galaburda i wsp. 1978; Habib 2000, 2004; Bednarek 2002).