Zdjęcie3919

96 Rozdział 3- Przyczyny dyileksji

Ponadto odgrywa ważną rolę w automatyzagi wyuczonych czynności, takich jak prowadzenie samochodu, jazda na rowerze, pisanie na klawiaturze czy czytanie (osłabiona zdolność do automatyzacji będzie wpływała. mJn., ni uczenie się związku grafem-fonem i płynne posługiwanie się nim).

Móżdżek jest ważny także dla wyższych procesów poznawczych g ję. zykowych oraz pamięciowych zapewniających swobodny przebieg nawy. ków scnsomotorycznych (pamięć proceduralna). Osłabienie automatyka. cji i oceny czasu w dysleksji wiązano właśnie z dysfunkcją móżdżku. Należy także uwzględnić wpływ zaburzeń ręcznego pisania i sprawności artykula-cyjnych na świadomość fonołogiczną.

W ujęciu teorii móżdżkowej dysleksja jest traktowana jako deficyt automatyzacji, co współgra z inną teoria - tempa przetwarzania informacji (czytanie osłabione z powodu deficytów tempa i płynności przetwarzania informacji, niezależnie od innych czynników, także deficytów fonologie?' nych) (Demonet i in. 2004).

Współczesna neuropsychołogia wiąże móżdżek z funkcjami poznawczymi, a jego zaburzenia wpływają na:

1)    przetwarzanie językowe,

2)    myślenie abstrakcyjne,

3)    spostrzeganie i rozpoznawanie kolejności zdarzeń,

4)    nabywanie i automatyzację nowych procedur poznawczych (Jaś-kowski i Kusiak 2004).

Badania neuroanatomiczne wykazały połączenia z innymi strukturami -zwłaszcza z płatem czołowym i ciemieniowym (do którego informacje docierają szlakiem wielkokomórkowym).

Badania PET pokazały, że podczas wykonywania zadań wymaga* jących czynność automatycznych oraz uczenia się nowych czynności - u osób prawidłowo czytających aktywowana jest prawa część móżdżku, u osób zaś z dysJeksją tytko obszary płata czołowego (Fawcett i Nicolson 2001). Wykazano też liczne różnice anatomiczne w budowie móżdżku w grupie osób z dysJeksją - anomalie w budowie prawej części, atypową asymetrię jego części (Finch i wsp. 2002; Rac i wsp. 2002).

Potwierdzenia teorii deficytu móżdżkowego pochodzą z eksperymentów wykazującydt słabsze wykonank przez osoby z dysfeksją różnego rodaja zadań (notorycznych (Fawcett i wsp. 1996), a także zadań wymagających automatyzacji równowagi (Nicolson i Fawcett 1990), oraz estymacji czasu, niemo-toryczncgo zadania, którego wykonanie również zależy od funkcjonować móżdżku (Nicolson i fiawcett 1995). Eksperymenty z obrazowaniem mózgu także wykazały anatomiczne, funkcjonalne i aktywacyjne (funkcjonalne) różnice w móżdżku osób z dysleksją w porównaniu z dobrze czytającymi (Rac j wsp. 1998; Nicolson i wsp. 1999; Brown i wsp. 2001; Leonard i wsp. 2001).

Badania pokazują, że osoby z dysleksją mają zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej zwłaszcza w zadaniach wymagających koncentracji uwagi. Można sądzić, że zadania motorycznc przez te dzieci są wykonywane kosztem zasobów uwagi (Dćmonet, Taylor i Chaix 2004).

Teoria móżdżkowa niestety nie bierze pod uwagę zaburzeń sensorycznych, ale jej obrońcy biorą pod uwagę możliwość rozróżnienia dwóch podtypów dysleksji - móżdżkowego i wielokomórkowego (Fawcett i Nicolson 2001).

Inny problem teorii móżdżkowej jest związany z postulowanym związkiem przyczynowymmiędzy artykulacją i fonologią-opierającym się na przestarzałej motorycznej teorii mowy, według której rozwój reprezentacji fonologicznych bazuje na artykulacji. Ta teoria została porzucona w świetle dowodów na to, że zdarzają się przypadki normalnego rozwoju fonologicznego pomimo ciężkiej dysartrii czy apraksji mowy (por. Liber-man i Mattingly 1985; Ramus i wsp. 2003).

Pbnadto nie ma dokładnych danych o tym, ile osób z dysleksją doświadcza problemów motoiycznych. CZęść badań potwierdza ich występowanie (Wimmer i wsp. 1999; van der LeijivanDaal 1999; Kronbichłer i wsp. 2002), inne zaś znajdują je tylko w wybranych pod typach dysleksji (Ramus i wsp. 2003). Często też można spotkać sugestie, że problemy {notoryczne są cechą dzieci dyslektycznych jedynie przy wspólwystępowaniu ADHD (Denckla i wsp. 1985; Wimmer i wsp. 1999; Borkowska 2006). Ponadto należy podkreślić, że nie u wszystkich osób z dysleksją stwierdza się deficyty móżdżkowe.

Teoria móżdżkowa nie odnosi się do mechanizmów kompensacyjnych-jak i kiedy mogą się pojawiać i w jakim stopniu dotyczą struktur czy funkcji mózgu (Dćmonet, Taylor i Chaix 2004).

Warto podkreślić, że uczenie się złożonych czynności czy procedur jest zależne od wielu powiązań korowo-podkorowo-móżdżkowych, a zatem trudności w tym zakresie mogą wynikać z dysfunkcji leżących w obrębie szerszych struktur (ibidem).

3.2.6. Teoria hormonalna

Teoria hormonalna dysleksji wywodzi się z teorii Geschwinda, który jako jeden z pierwszych badaczy uważał hormony płciowe za źródło zmienności mózgu (Grabowska 2006), a powstała na podstawie badań Geschwinda