Zdjęcie3926

no Rozdział 3. Przyczyny dysleksji

wzrokową. Deficyt ten tkwi w zdolności do manipulowania abstrakcyjną & prezentacją dźwięków mowy. zwanej mniej lub bardziej precyzyjnie świi^. maścią fonologiczną (por. rozważania terminologiczne w rozdz. 10). t

Naturalne obserwacje rodziców i nauczycieli wskazują, że większy dzieci przed rozpoczęciem nauki czytania bez trudu wykonuje zadania migające dzielenia wyrazów na mniejsze cząstki (sylaby, fonemy), natomiast dzieci z dysleksją mają Idopoty w tej dziedzinie utrzymujące się m. wet po kilku miesiącach lub latach nauki czytania i pisania.

Izabelle Liberman postawiła hipotezę, że początkowe trudności w opanowywaniu czytania tkwią w nabywaniu świadomości, że skata mogą być analizowane w sekwencje fonemów. Trudności pojawiają śę, gdyż fonemów nie da się wyodrębnić poprzez prostą linearną analną akustyczną strumienia mowy, a elementy tworzące poszczególne głoski ulegają zmianom w sąsiedztwie akustycznym innych głosek (Liberami iwsp. 1967).

Liczne późniejsze prace min. z Haskins Laboratorium (Libenma i wsp. 1971) potwierdziły, że deficyt fbnologiczny występuje o wszystkkl osób z obniżeniem poziomu czytania oraz że stopień świadomości fooeno-wej jest napepszyra pojedynczym predyktorem sukcesu w czytaniu (por. przegląd Brady i Shankweikr 1991).

Przyczyn tego zjawiska szukano w osłabionej percepcji mowy, która prowadzi do rozmytych lub niespecyficznych reprezentacji leksykalnych (a zatem także fonologicznych) oraz do osłabienia werbalnej pamięci krótkotrwałej. Ib z kolei może wywoływać deficyty świadomości składniowej oraz problemy w rozumieniu mowy i czytanego tekstu.

Koncepcja deficytu fonologicznego w dysleksji powstała na bazie trzech nurtów badań:

1)    badań przekrojowych pokazujących, że dzieci z dysleksją mają deficyty przetwarzania fonologicznego w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku lub na tym samym poziomie czytania;

2)    prognostycznych badań podłużnych (longitudinalnych) pokazujących, że umiejętność czytania może być prognozowana na podstawie ocenianej wcześniej świadomości fonologicznej czy szerzej pojętego prze twarzania fonologicznego;

3)    badań eksperymentalnych pokazujących, że wczesny trening umiejętności fonologicznych, a także wykorzystanie takiego podejścia w terapii jest skuteczne dla poprawy poziomu czytania.

Co prawda większość badaczy dysleksji zgadza się co do znaczenia deficytu fonblogićznego, to Jednak jego pojmowanie przez poszczegćl-nych autorów wcale nie jest jednolite. Najczęściej deficyt fonologiczny określa się jako obejmujący przetwarzanie fonologiczne (phonologieal prdcemng), a zakres tego pojęcia odnosi się do trzech grup zadań -świadomości fonologicznej (lub fonemowej)⁰, fonologicznej STM (stor term memory, czyli pamięci krótkotrwałej) oraz tempa nazywania (najczęściej RAN, czyli szybkiego automatycznego nazywania - por. pod* rozdz. 3.3.5).

33.4.1. Badania przekrojowe a deficyt fonologiczny w dysleksji

Badania przekrojowe najczęściej są oparte na porównywaniu grup dzieci, młodzieży i dorosłych osób z dysleksją z odpowiednio dobranymi grupami kontrolnymi bez trudności w uczeniu się (w tym samym wieku¹⁴ lub na tym samym poziomie czytania¹⁵). W badaniach stosowano cale rozbudowane baterie testów mierzących różne funkcje poznawcze i sprawności związane z czytaniem i pisaniem albo też wyselekcjonowane zestawy metod diagnostycznych do oceny funkcji językowych czy fonologicznych. Zdecydowana większość tych badań prowadzonych na całym świecie wykazała, że dzieci z dysleksją mają deficyty przetwarzania fonologicznego. Przykładowe re-zultaty wskazują na deficyt sprawności i świadomości fonemowej (najczęściej wskazywany), deficyt segmentacji fonemowej, szybkiego nazywania (Joannisse i wsp. 2000; Landerl i wsp. 1997; Lindgren i wsp. 1985; Manis iwsp. 1996; Paulescu i wsp. 2001; Pennington i Lefly 2001; Snowling 1995; Stanovich i Siegel 1994; Swan i Goswami 1997).

Wszystkie te badania wykazały, że główne różnice dotyczą świadomości fonologicznej - wyjaśnia ona więcej niż 50% wariancji wyników w testach czytania. Wiele badań też wskazuje, że dyslektycy doświadczają większych trudności, gdy nie mogą korzystać z wiedzy leksykalnej - np. w sytuacjach gdy czytają rzadko używane lub sztuczne wyrazy (Bruck 1992; Swan i Goswami 1997; Bruck i Treiman 1990).

^h1bmm „świadomość fooologiczna" ma szerszy zakres i obejmuje świadomość Wszystkich ctamtów fonologicznych - np. sylab czy rymów, świadomość fonemowi dotyczy tytko fone-•ćw - por. rozważania w części V.

^M Procedura ckronotogicał age w skrócie CA afco agt mott M ¹⁵ Procedura reading age w skrócie RA albo reading-maiched - por. tozwaźnaia metodolo-poaewczętóIV