Zdjęcie4028

312 RwnJmł 11. Dysteksja• komunikacja tfłykow*

wicśników bet tych trudności wykazały, żc w swoich opowiadaniach kiero-wanyęh do słuchacza dzieci x dysleksją rozwojowy:

•    stosują w opisach mniej informacji z kategorii: nazywanie obiektów, charakterystyka obiektów, charakterystyka działań i określę-nie miejsca:

•    tworzą krótsze dyskursy; głównie wymieniają przedmioty i osnK oraz opisują ich działania;

| rzadziej stosują kategorię „określenie miejsca”, co świadczy o trudnościach w dostosowaniu przekazu do wymagaAsytuaqi komunikacyjnej;

•    budują teksty, któiych superstruktura wykazuje analogiczne cechy jak w badaniach Krasowicz;

•    częściej nie uwzględniają informacji o przyczynach zaistniałej akcje motywacji wewnętrznej bohaterów lub o zdarzeniach wywołujących;

•    tworzą opowiadania zawierające głównie opis kolejnych kroków w działaniach uczestników akcji;

•    zawierają w opowiadaniach mniej informacji o interakcjach między bohaterami, chociaż struktury diadyczne są typowe dla wieku;

•    stosują mniej informacji o związkach przyczynowo-skutkowych, zmniejsza to przejrzystość, a zatem i komunikatywność; M

•    tworzą dyskursy narracyjne o prostszej strukturze epizodycznej -rzadziej budują opowiadania w formie epizodu złożonego i ken-plemego (najwyższy poziom złożoności);

•    częściej tworzą dyskursy stanowiące epizody niekompletne {skrócone lub też skomponowane w sekwencje.

Równie interesujące badania dotyczące walorów komunikacyjnych wypowiedzi dzieci z dysleksją prowadziła Urszula Oszwa ( J998). Dotyczyły one nieco węższego zakresu kompetencji językowych, m.in. stosowania przyimków przez dzieci z dysleksją. Zastosowała ona procedurę badawczą, która polegała na tym, że dzieci opowiadały specjalnie dobrany obrazek, narzucający potrzebę zastosowania w opisie wielu wyrażeń pnyimkowych. Kolejnym zadaniem dzieci było uzupełnianie zdań, a zatem wymagało tao dobrania, na podstawie kontekstu językowego, właściwego przyimka.

Wyniki tych badań wykazały, że dzieci z dysleksją rozwojową wopse obrazka stosowały średnio o połowę mniej przyimków niż rówicśnky. jja wypowiedzi cechowała monotonia, spowodowana użyciem kilku uniwersalnych przyimków o ogólnikowym znaczeniu - np. w kierunkuI albo hsh. opisujących mało dokładnie między przedmiotami. Ponadto rzadkosttio-

«aly przysłówki, które byłyby bardziej użyteczne do precyzyjnego Zlokalizowania obiektu w przestrzeni.

Analiza szczegółowa wykazała, że dzieci z dysleksją rozwojową:

•    gorzej wykonywały wszystkie próby badające posługiwanie się przyimkami, przy czym funkcja kategorii przyimków wpływała na wykonanie;

•    lepiej operowały przymiotnikami w roli gramatycznej - wyrażenia idiomntycznc (automatyczne posługiwanie się zwrotami bez udziału świadomości językowej i konieczności dokonywaniu w nich zmian);

•    miały duże trudności z przyimkami w funkcji słowotwórczej - problemy z dcrywaęją rzeczowników i przymiotników;

•    trudności w posługiwaniu się przyimkami motywowanymi przedrostkami czasowników;

•    duże trudności w posługiwaniu się przyimkami złożonymi, powstałymi z połączenia przyimków prostych;

Najmniej trudności dzieci z dysleksją doświadczyły w posługiwaniu się przyimkami w funkcji statycznej i dynamicznej (duży ładunek znaczeniowy, silnie powiązane z kontekstem i charakter konkretny). Co ciekawe, dzieci z dysleksją stosowały strategie kompensacyjne w uzupełnianiu zdań:

•    ignorowały instrukcję, która wyraźnie zwracała się o wybór właściwego wyrazu, np.: Przy sprzątaniu złamał się kij/szczoika. I podawały rozwiązanie typu: Przy sprzątaniu złamał się kij, bo pani woźna zamiatała szczotką za mocno,

•    akceptowały zdanie bez zmian, np. samolot przelatuje gęsty las.

•    błędnie używały przyimków w związku zgody i rządu - np. dziewczynka wsiada na drewniany konik,

•    stosowały przyimek o większym stopniu ogólności albo uniwersalny dla większości zadań - Zając skacze w kierunku drzew. Dzieci wracają w kierunku morza.

Podsumowując przedstawione tu wyniki badań dotyczących tworzenia tekstów w mowie i w piśmie przez osoby z dysleksją. można stwierdzić, że dysleksji mogą towarzyszyć deficyty w przyswojeniu systemu językowego -w aspekcie syn taktycznym I semantycznym. Wykazały one zgodnie, że uczniowie ci przejawiają różnego rodzaju trudności w budowaniu zdań złożonych i w ujmowaniu związków składniowych w zdaniach. Ze względów komunikacyjnych szczególnie ważne jest, że w tworzonych przez nich opowiadaniach o charakterze narracyjnym występują zaburzenia organizacji.