Zdjęcie4021

Rozdział 11. Dyileksja a komunikacja językowa

298

wicz-Kupis 1999). Badania tc m.in. pozwoliły na określenie ważnych wczesnych determinantów osiągnięć w czytaniu w pierwszych trzech latach nauki:

•    Większość pojedynczych początkowych pomiarów świadomości fonologicznej jest istotnym predykatorem umiejętności, aytania, zwłaszcza dla czytania w klasie zerowej

•    Szczegółowe analizy wykazały:

- wpływ świadomości fonemowej na tempo czytania w klasie zerowej jest najwyższy i przewyższa wpływ innych umiejętności po czym zmniejsza się w klasie I w sposób znaczny, a w klasie 11 utrzymując się tylko dla dekodowania wyrazów. Warto zaznaczyć, że prosie umiejętności fonemowe, np. słuch fonematycz-ny, w sposób mało istotny i nieregularny wpływają na poprawność czytania i to jedynie w czasie pierwszych dwóch lat nauki

-    istotny i stały wpływ czynnika sylabowego na miary tempa wszystkich aspektów czytania, co jest rezultatem rzadko wskazywanym:

-    istotny i wysoki wpływ czynnika operacji mctafonologicznydi na miary tempa i poprawności dekodowania oraz - w węższym zakresie - na rozumienie.

•    Rola pamięci fonologicznej. istotna dla czytania na początkowym etapie, zmniejsza się dla dekodowania w klasie II, ale pozostaje na podobnym pozkrniie dla poprawności czytania i rozumienia tekstu.

•    Rola rozwoju intelektualnego wzrasta wyraźnie wraz z etapem nauki czytania i ze stopniem złożoności materiału.

•    Wpływ płci dzieci na osiągnięcia w czytaniu jest nieznaczny i nieregularny, co w zasadzie nie potwierdza powszechnie panującej opinii na temat szybszego opanowywania czytania przez dziewczynki.

Stwierdzono wyraźne różnice między poszczególnymi miarami świadomości fonologicznej dotyczące etapu nauki czytania i aspektu tej umiejętności:

•    dla poziomu czytania w klasie zerowej najsilniejszym predykatu-rem była umiejętność analizy i syntezy fonemowej pseudosłó* i usuwanie sylaby ze stówa;

•    w miarę zdobywania biegłości i doświadczenia w czytaniu stwierdzono obniżanie się siły związku z czytaniem dla wszystkich miar świadomości fonologicznej, największe dla pierwotni^ najsilniejszych predyktorów - analizy i syntezy fonemowej pseudodó*. usuwania sylab itp.:

•    dla osiągnięć w czytaniu pod koniec klasy I najistotniejszymi pre-dyktorami okazały się czynniki: fonemowy i operacji met afono logicznych;

•    dla osiągnięć w czytaniu pod koniec klasy II najsilniejszymi pre-dyktorami okazały się umiejętności reprezentujące czynnik operacji metafonologicznych, a konkretnie przestawianie głosek w słowach oraz porównywanie struktury fonemowej słów i pseu-dosłów. Czytanie w klasie II nie zależy od wczesnych umiejętności analizy fonemowej, świadomości rymów, syntezy sylabowej i usuwania sylab;

•    uzyskano odmienne zależności dla tempa i poprawności czytania; poprawność ogólnie w mniejszym stopniu zależy od umiejętności fonologicznych;

•    tak jak oczekiwano, poziom rozumienia czytanego tekstu w bardzo niewielkim stopniu zależy od umiejętności metafonologicznych.

Uzyskane w badaniach rezultaty wskazują, że wpływ wczesnych umiejętności metajęzykowych na czytanie zależy od następujących czynników:

1)    stadium opanowywania czytania - wpływ tych umiejętności, zwłaszcza świadomości fonologicznej, jest znacznie wyższy w pierwszym roku nauki niż w następnym. Może mieć to związek ze strategiami czytania wybieranymi przez dzieci;

2)    rodząju elementów fonologicznych będących przedmiotem oceny w ramach świadomości fonologicznej - najwyższa predyktywność cechuje świadomość fonemową, relatywnie niższa - świadomość rymów i sylab;

3)    typu umiejętności z punktu widzenia rozwoju metajęzykowego -najsilniejszą predyktywność stwierdza się w odniesieniu do umiejętności o wyraźnym charakterze metajęzykowym. Najsłabszymi predyktorami okazały się umiejętności epijęzykowe, takie jak: synteza sylabowa czy rozpoznawanie rymów.

11.6. Objawy dysleksji jako zaburzenia komunikacji językowej

Kluczowe objawy dysleksji dotyczą oczywiście czytania i/Iub pisania (por. rozdz. 2\ ale należy jednak pamiętać, że charakterystyczne objawy tego zaburzenia wykraczają poza czytanie i pisanie. Są one odzwierciedleniem mechanizmów neuropsychologicznych i patomechanizmów związanych z dysleksją. Obejmują one: